دستاوردها و دشواری‌های ۱۸ سال استقلال تاجیکستان
۱۳۸۸ شهریور ۲۰, جمعه
اقلیت‌های کوچک دیگری نیز از قبیل روس، اوکراینی، چینی و ترکمن در تاجیکستان زندگی می‌کنند. بنا به اطلاعات سازمان ملل متحد، قومیت‌های ساکن این کشور از آزادی‌های فرهنگی و زبانی برخوردارند. دین اکثریت مردم اسلام است. تاجیک‌ها سنی‌مذهب هستند. پایتخت آن شهر دوشنبه و واحد پول آن "سامانی" است.
هزینه سنگین جنگ داخلی برای استقلال
کمی پس از استقلال تاجیکستان در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱)، جنگ داخلی پنج‌ساله بین دولت تحت حمایت روسیه و مخالفان اسلام‌گرا به رهبری سید عبدالله نوری درگرفت. بر اساس آمار غیررسمی در این جنگ، بیش از ۵۰ هزار نفر کشته و بیش از ۷۰۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند. در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۷) با وساطت سازمان ملل متحد، طرف‌های درگیر پیمان صلح امضا کردند.
عبدالله نوری، رهبر حزب نهضت اسلامی، مدتی پیش از درگذشت خود، در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله، درباره تاثیر جنگ گفته بود: «سرنوشت مردم و رویدادهای مهم کشور پس از پایان جنگ نیز تحت شعاع آن قرار گرفته است».
مشکل مواد مخدر و تروریسم
نظامیان روسیه تا سال ۲۰۰۵ محافظت از بخش عمده مرزهای این کشور با افغانستان را بر عهده داشتند، پس از آن، گارد مرزی تاجیکستان این ماموریت را برعهده گرفت. تاجیکستان نخستین ایستگاه در مسیر قاچاق مواد مخدر به روسیه و سپس به غرب به حساب می‌آید و درگیری میان مرزبانان تاجیک با قاچاقچیان مواد مخدر در مرز این کشور با افغانستان، به امری متداول تبدیل شده است.
پس ازواقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ این کشور به دلیل داشتن مرز طولانی با افغانستان، مورد توجه ناتو و آمریکا قرار گرفت و بخشی از نیروهای نظامی فرانسه در این کشور مستقر شدند. در ماه اکتبر ۲۰۰۴ روسیه نیز رسما پایگاهی نظامی با چند هزار نفر پرسنل درشهر دوشنبه دایر کرد. به نظر کارشناسان، این اقدام روسیه به معنای مقابله با گسترش روز افزون حضور و نفوذ آمریکا و ناتو در سایر مناطق آسیای میانه تلقی می‌شود.
مناسبات ایران و تاجیکستان
روابط ایران و تاجیکستان تا قبل از فروپاشی شوروی از طریق مسکو انجام می‌شد، اما پس از استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ ارتباطات به طور مستقیم و بدون واسطه انجام می‌گیرد. ایران نخستین کشوری بود که استقلال این کشور فارسی‌زبان را به رسمیت شناخت و نخستین سفارتخانه را در این کشور ایجاد کرد. تاجیکستان نیز نمایندگی‌های خود را در تهران و مشهد دایر کرد. در وبسایت سفارت تاجیکستان در تهران اشاره می‌شود که «تاجیک‌ها ایران را به عنوان وطن فرهنگی خود به حساب می‌آورند».
ولی منیژه رحیم زاده، معاون سفیر تاجیکستان در تهران، اظهار می‌دارد که تاجیکستان تابه‌حال به دلیل مشکلات مالی و اقتصادی نتوانسته است به جای خط سیریلیک رایج، خط فارسی را جایگزین کند.
خط فارسی به جای سیریلیک
خط و زبان فارسی تا سال ۱۹۳۰ (۱۳۰۷) در تاجیکستان که در قلمرو در شوروی سابق قرار داشت، رسمی بوده و از آن سال تا ۱۹۳۹ به خط لاتین تغییر یافت و پس از آن به خواست مقام‌های وقت شوروی سابق، به خط سیرلیک که الفبای زبان روسی است، روی آورد. پس از فروپاشی شوروی و استقلال این جمهوری در سال ۱۹۹۱ دوباره بحث کاربرد خط فارسی، بویژه در میان روشنفکران این کشور، بر سر زبان‌ها افتاد. ولی این موضوع تا زمان حاضر به تعویق افتاده است.
در حال حاضر، علاوه بر دانشگاه ملی تاجیکستان، در ۲۷ مدرسه عالی این کشور در رشته‌های زبان، ادبیات، فلسفه و تاریخ خط فارسی تدریس می‌شود. دانشجویان هر هفته سه ساعت الفبای فارسی می‌آموزند.
مصاحبه با معاون سفیر تاجیکستان در ایران
۱۸ شهریور امسال ۱۸ سال از استقلال تاجیکستان می‌گذرد. استقلالی که با هزینه سنگین جنگ داخلی و دشواری‌های اقتصادی همراه بوده است. منیژه رحیم زاده، معاون سفیر تاجیکستان در ایران، در گفت‌وگو با دویچه وله از دستاوردها و دشواری‌های این استقلال سخن می‌گوید.
دویچه وله: مردم تاجیکستان هیجدهمین سالگرد اسقلال کشورشان را جشن گرفتند. به نظر شما بزرگترین دستاوردهای این استقلال چه بوده است؟
منیژه رحیم‌زاده: در این باره می‌توان زیاد صحبت کرد و برای پاسخ به آن نیز نیاز به وقت زیادی هست. فرهنگ و زبان تاجیکی در دوران شوروی سابق کاستی‌های زیادی داشت. پس از استقلال ما زبانمان را به دست آوردیم و در حال حاضر بر اساس قانونی که تصویب شده، زبان تاجیکی یک زبان رسمی و دولتی شده است.
در عرصه خط فارسی و یا بقول تاجیک‌ها "خط نیاکان" برخی صاحب‌نظران گفته‌اند که در این عرصه تابه‌حال تاجیکستان موفق عمل نکرده. یعنی پس از ۱۸ سال استقلال هنوز هم تاجیک‌ها خط سیریلک روسی به کار می‌برند؟ شما در این باره چه فکر می‌کنید؟
صحیح است و ما این مشکل را داریم. ولی این مشکل ما مربوط می‌شود به مشکلات مالی، یعنی اگرما این مشکلات مالی را سپری کنیم، فکر می‌کنم ما به خط فارسی برمی‌گردیم، چون آثار ادبی و کهن ما به خط فارسی بوده و الآن هم افرادای که در رشته‌های ادبیات، زبان و تاریخ تحصیل می‌کنند، با خط فارسی کاملا آشنایی دارند. دولت تاجیکستان نیز کوشش کرده در مدارس کشور از سال سوم برنامه‌ی آموزش خظ فارسی را پیاده کند. ولی به دلیل مشکلات مالی و اقتصادی که تاجیکستان گریبانگیر آن است، گذر به خط فارسی برای کشورما بسیار هزینه برداراست.
در خصوص "مشکلات گذر خط" و هزینه‌های مالی آن، دولت ایران می‌تواند چه کمکی به کشور شما بکند؟
دولت ایران برای تهیه کتابهای مدارسی که گفتم تابه‌حال کمک می‌کند. آموزش خط نیاکان را و بیشتر کتابهای درسی را ایران تهیه می‌کند.
تاجیکستان یک کشور کوهستانی است و در قیاس با کشورهای همسایه‌اش از منابع غنی زیرزمینی برخوردار نیست. در تامین انرژی سوختی، مثل گاز و یا برق، کشور شما تا چه حد استقلال پیدا کرده است؟
تاجیکستان از منابع زیرزمینی برخوردار است، ولی کارکرد آن را نداریم، یعنی امکان بهره‌برداری از آن را نداریم و صنایع ما در این عرصه ضعیف است. در زمان شوروی سابق اگر ماشینی می‌خواستند تولید کنند، موتور آن را مثلا در اوکراین می‌ساختند و یا قطعات آن را نیز در یک جای دیگر. تاجیکستان و اغلب کشورهای آسیای مرکزی بیشتر منبع مواد اولیه و خام بودند. یعنی ما بیشتر پنبه استحصال و تولید می‌کردیم و صنایع در کشور ما ضعیف بود. به همین دلیل حالا پس از استقلال مشکلات ما دو برابر شده است. کشورما صاحب منابع گاز است و حتی کارشناسان می‌گویند نفت هم داریم، ولی عمق آن زیاد است و برای استخراج آن نیاز به هزینه سنگینی می‌باشد. در حال حاضر تاجیکستان پروسه بسیار دشواری را از سر می‌گذراند.
مناسبات ایران و تاجیکستان تابه‌حال چگونه بوده، آیا شما از روند مناسبات ایران و تاجیکستان رضایت دارید؟
ایران در بسیاری از پروژه‌های اقتصادی تاجیکستان سهیم است، مثلا سنگ توده ۲ را می‌سازد و نسبت به سنگ توده یک، کار این پروژه خوب پیش می‌رود. درصورتی که سنگ توده ۲ از نظر حجم کوچکتر از سنگ توده ۱ است.
در ساختمان "تونل استقلال" هم ایران به کشور ما کمک کرده، ولی به نظر من، امکان توسعه مناسبات بیشتر از اینهاست.
یعنی در چه زمینه‌هایی در روابط ایران و تاجیکستان کمتر کار شده و به نظر شما مناسبات تاجیکستان و ایران در آینده چگونه باید باشد؟
به نظر من، شمشیرفرهنگ خیلی براست و معتقدم که اگر تاجیکستان، افغانستان و ایران از نظر فرهنگی با هم باشند، یک قوه واحدی خواهند شد. ما از نظر فرهنگی به مرزهای سیاسی نگاه نمی‌کنیم. ما بیشتر روی تاثیر فرهنگی تاکید داریم.
مصاحبه‌گر: طاهر شیرمحمدی
تحریریه: بابک بهمنش