روز جهانی مبارزه با ختنه زنان

حدود ۱۴۰ میلیون زن در دنیا ختنه شده‌اند. هر سال ۳ میلیون زن به زیر تیغ ختنه‌گران می‌روند. بیش از ۶۰ سال است که مدافعان حقوق بشر علیه ختنه زنان Female Genital Mutilationمبارزه می‌کنند. سودان یکی از کشورهایی است که بالاترین آمار زنان ختنه‌شده را دارد. ششم فوریه (۱۷ بهمن ماه) روز جهانی مبارزه با ختنه زنان است.

کمپین مبارزه با ختنه زنان در سودان

ندی مدثیر عواد زن جوانی است ۲۳ ساله، نازک‌اندام و دلیر. ندی در مسجد ابوسعید، در اتاق کوچک داخل مسجد، منتظر است. به زودی ۱۵ زن وارد اتاق می‌شوند تا به قصه زندگی و دردی که ندی کشیده گوش دهند.

ندی برای آنان از تجربه دردناک کودکی‌اش می‌گوید: “من مدتها پیش، موقعی که دختر کوچکی بودم ختنه شدم. هنوز هم به این خاطر مشکلاتی دارم، بخصوص موقع پریود ماهانه‌ام. خیلی درد دارم. با اینکه ختنه‌ام از نوع درجه اول بود، اما باز هم درد دارم. قابله ده این کار را کرد. برایش پنجاه پوند سودانی گرفت. پولدارها باید پول بیشتری بدهند. علاوه بر آن باید هدایای دیگری هم بدهند، مثل عطر یا صابون.“

ندی مدثیر عواد یکی از ۵۰ زن جوانی است که داوطلبانه در کمپینی شرکت دارند که بتازگی در سودان علیه ختنه زنان شکل گرفته است. ندی در مسجد ابوسعید می‌کوشد تا مردم را متوجه مضرات ختنه زنان کند تا بلکه این عمل سرانجام در سودان ممنوع شود.

ندی می‌گوید: “من جوان بودم. آن موقع این کار طبیعی بود و متداول. از همان بچگی چیزهایی در باره‌اش می‌شنیدم، اما زیاد واضح نبود. دختربچه‌ها اصلا چیزی نمی‌‌فهمیدند. وعده‌هایی که می‌دادند که هدیه و پول گیرشان می‌آید، دخترها را راغب می‌کرد که هر چیزی را قبول کنند. تنها اطلاعی که به من ‌دادند این بود که این کار برایت خوب است.“

منطقه ابوسعید در جنوب شهر ام‌درمان واقع شده است. حدود ۹۰ درصد زنان در ابوسعید قربانی عمل ختنه زنان هستند. حدود یک سال است که کمپین مبارزه با ختنه زنان آغاز شده است.

این کمپین پروژه‌‌ای است که به طور مشترک از سوی سازمان ملل متحد و دانشگاه خارطوم، پایتخت سودان، حمایت می‌شود. افراد مورد نظر پروژه دختران جوان دانش‌آموز هستند و زنان و قابله‌ها و حتی مردان. ندی می‌گوید که همه نیاز به آموزش دارند، چون دانش مردم در باره ختنه زنان بسیار محدود است.

ختنه زنان، اصطلاحی است برای عمل بریدن بخشی یا تمامی آلت تناسلی بیرونی زنان. این عمل در بسیاری از فرهنگها در مورد دختران و زنان در سنین کودکی یا بزرگسالی انجام می‌گیرد. در بسیاری از جوامع این سنتی است قدیم که زنان و مردان از آن دفاع می‌کنند.

تاثیرات کمپین مبارزه با ختنه زنان

در سودان می‌توان نخستین نشانه‌های موفقیت مبارزه علیه ختنه زنان را در خارطوم مشاهده کرد. در پایتخت سودان شمار زنان ختنه شده در چند سال اخیر تا حدود ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده است. اما در مناطق روستایی هنوز این عمل بسیار رایج است.

از پایتخت سودان تا کسله، استانی واقع در شرق این کشور، حدود ۶ ساعت با ماشین راه هست.

ام الحسن حاج‌آدام پیرزنی است که به عنوان قابله بیش از ۳۰ سال دختران کسله را ختنه کرده است. وی می‌گوید: “ما در قدیم زنها را ختنه می‌کردیم. ولی الان مجبورمان کرده‌اند که این کار را نکنیم. ما همه کلیتوریس و بخشی از لبهای کوچک را می‌بریدیم و بعد آنها را به هم می‌دوختیم. اسم این نوع ختنه “فرعونی“ است. در ختنه “سنتی“ فقط کلیتوریس را می‌بریدیم. مردم خیلی به این رسم چسبیده بودند و می‌گفتند که دخترها حتما باید ختنه بشوند تا بکارت و عفت‌شان حفظ بشود. حتی پدرها می‌آمدند و می‌خواستند که دخترشان ختنه بشود. اما به هر حال دیگر ما مجبور شدیم قول بدهیم که ختنه نکنیم، نه فرعونی‌اش را، نه سنتی‌اش را.“

کسله نخستین استان سودان است که در آن قانون جدید برای ممنوعیت ختنه زنان را می‌آزمایند. دو ماه پیش کمیته‌ای برای سازماندهی مبارزه شکل گرفت. قضات منطقه، افسران پلیس، رهبران مذهبی و نمایندگان سازمان ملل متحد عضو این کمیته هستند. اما این کمیته هنوز باید منتظر بماند تا این قانون تصویب شود و قدرت اجرایی پیدا کند. کمیته امیدوار است که پس از تصویب قانون بتوان زمینه‌ای کافی برای مبارزه با این عمل خشونت‌بار علیه زنان را بدست آورد. اما تنها تصویب قوانین جدید کافی نیست تا بتوان با رسمی چنین ریشه‌دار مقابله کرد. تجربه می‌گوید که مردم همچنان در خفا به کار خود ادامه خواهند داد. شرکت‌کنندگان در این مبارزه معتقدند که باید تلاش کرد تا بینش و رفتار مردم را تغییر داد.

پزشکان مبارز در سودان

دکتر سعد فاضل پزشک متخصص زایمان است. وی در یکی از بیمارستانهای خارطوم رهبری مبارزه علیه ختنه زنان را به شیوه خود بر عهده گرفته است. او هر روز شاهد پیامدهای مثله آلت تناسلی زنان است. زنانی را مداوا می‌کند که دچار عفونت‌اند یا ناتوان در نگاهداری ادرارشان هستند. این دکتر حدودا چهل ساله تمام نیروی خود را صرف آن کرده تا بتواند تحولی در وضعیت زنان سودانی بوجود آورد.

سعد فاضل می‌گوید: “من به این موضوع خیلی حساس‌ام. در ۳۰ سال گذشته سعی کرده‌ام تا تدارکات مبارزه با آن را ببینم. و ما موفق بوده‌ایم. به عنوان پزشک زایمان مشکلاتی را که زنان موقع وضع حمل دارند می‌شناسم. زایمان که می‌تواند تجربه‌ قشنگی باشد، تبدیل می‌شود به تجربه‌ای بسیار دردناک که زن دلش نمی‌خواهد بار دیگر تکرار بشود و می‌گوید یک بار دیگر نمی‌توانم چنین چیزی را تحمل کنم.“

دکتر سعد فاضل همراه با چند تن دیگر از دانشمندان سودانی تحقیقاتی در باره ناباروری به عنوان یکی دیگر از پیامدهای مهم ختنه زنان انجام داده است. نتیجه تحقیقات این گروه توجه بسیاری را در سودان برانگیخته است.

فاضل می‌گوید: “ما ثابت کرده‌ایم که زنانی که ختنه شده‌اند، بیشتر مبتلا به ناباروری بر اثر چسبندگی لوله‌ها‌ می‌شوند. ما در سودان این را مطرح کردیم. و حالا می‌توانیم با تدارکات کافی دست به مبارزه بزنیم. وقتی به کسی بگویید که تو با ختنه کردن دخترت، ممکن است که آینده او را برای داشتن خانواده خراب ‌کنی، این کاملا درست است. ما مقالاتی در این باره به زبان عربی در روزنامه‌ها منتشر کرده‌ایم، در رسانه‌ها در باره‌اش حرف زده‌ایم. می‌خواهیم این پیام را میان مردم ببریم. مردم پیش ما می‌آیند و می‌پرسند: حقیقت دارد که چنین اتفاقی می‌افتد؟ می‌گویم، بله حقیقت دارد. بعد من برای‌شان از آمار و تحقیقات می‌گویم. بعضی دیگر دست از ختنه کردن دخترانشان برداشته‌اند. دیگر شک ندارند که این عمل برای دخترانشان مضر است.“

نقش مردان در منسوخ کردن رسم ختنه زنان

کار سعد فاضل بعد مهم دیگری نیز دارد. او به عنوان نماینده مردان سخن می‌گوید. گفتگو در باره آلات تناسلی گفتگویی است حساس که در سودان به راحتی و صراحت میان دو جنس صورت نمی‌گیرد. دکتر فاضل تاکید دارد بر اینکه مردان نقش بسیار مهمی برای متوقف کردن رسم ختنه زنان بازی می‌کنند.

سعد فاضل در این باره می‌گوید: “مردها نقش مهمی دارند. مردها همیشه فکر می‌کردند که این موضوع مال زنهاست و ربطی به آنها ندارد. اما این درست نیست. مردها زنها را وادار به این کار می‌کنند. خیال می‌کنند که با این کار زنها پاک می‌شوند. این را ارزشی می‌دانند که مادرها و مادربزرگهایشان به آن وفادار بوده‌اند. بنابراین مردها زنها را تشویق می‌کنند تا این رسم را جاودانه کنند. ما باید با هر دو جنبه مبارزه کنیم. نمی‌شود فقط به زنها گفت که این کار بدی است. باید به مردها هم گفت که این کار بد است و مشکلات زیادی را به بار می‌آورد.“

نظر رهبران مذهبی در سودان

در میان رهبران مذهبی سودان هم کسانی هستند که مخالف ختنه زنان‌اند. اکثریت مردم سودان فکر می‌کنند که این عمل وظیفه دینی آنهاست. برای همین هم نام نوعی از ختنه را “سنی“، به معنای پیرو سنت پیامبر اسلام گذاشته‌اند. اما امروزه مدام بر شمار رهبران دینی‌ای افزوده می‌شود که می‌گویند ریشه این رسم نه در مذهب،‌ بلکه در فرهنگ است. شیخ عبدالجلیل الناظر القاروری یکی از این رهبران مذهبی است. وی ‌می‌گوید: “من مدتهاست گفته‌ام که ختنه فقط برای پسران است. من دینمان را به این صورت می‌فهمم. در خانواده خودم این را پذیرفته‌اند. دخترم صفا که سه فرزند دارد، ختنه نشده است. باید تاکید کنم که محمد، پیامبر اسلام، گفته است که ختنه برای مردان واجب و برای زنان مستحب است.“

شیخ القاروری از علمای دینی مشهور و مورد احترام در سودان است. چند ماه پیش وی با انتشار رساله‌ای علیه ختنه زنان موضع ‌گیری کرد. اما او خود معتقد است که این کافی نیست و باید فتوایی علیه این عمل صادر شود.

وی می‌گوید: “امیدوارم که علمای اسلام به اجماع برسند و فتوایی بدهند که جلوی ختنه زنان را بگیرد. مشکل فتواهای امروزه این است که بین انواع ختنه زنان فرق می‌گذارند. می‌گویند که این نوع خوب است و نوع دیگر نباید باشد. امیدوارم که فتوایی صریح بدهند و ختنه زنان را ممنوع کنند و بحث و جدل علما در این مورد خاتمه پیدا کند.“

تردیدی نیست که موضوع ختنه زنان همچنان احساسات فراوانی را برخواهد انگیخت. مضرات این رسم آشکار است و کسانی که برای ممنوعیت آ‘ مبارزه می‌کنند، می‌توانند رنج و درد میلیونها دختر را بفهمند.