زیدان؛ ققنوس ۱۰ از خاکستر برمی‌خیزد
۱۳۹۰ اردیبهشت ۲, جمعه
نشریه ورزشی معتبر "گاتزتا دلو اسپرت" زمانی نوشته بود: «میان زیدان و هواداران یوونتوس تورین هرگز عشقی واقعی پدید نیامد. زیدان شعر فوتبال است، اما فوتبالدوستان ایتالیا نثر گل زدن را ترجیح می‌دهند.»
زین‌الدین زیدان در هیچ باشگاهی پیراهن شماره‌ی ۱۰ را بر تن نکرد، در تیم آ اس کن شماره او۱۱ بود، در بوردو ۷ و در یوونتوس ۲۱. حتی در رئال مادرید که زیدان در آن نقش کارگردانی بی‌چون و چرا را برعهده داشت، با پیراهن شماره ۵ قدم به میدان می‌گذاشت. تنها در تیم ملی فرانسه بود که این رقصنده‌ی خلاق با شماره جادویی ۱۰ ظاهر می‌شد؛ شماره‌ای که او از پلاتینی، شاه شماره ۱۰ فوتبال فرانسه به ارث برده بود.
او در تیم ملی فرانسه و به ویژه رئال مادرید، ایفاگر نقشی بود رو به انقراض که دوستداران فوتبال زیبا مدتها در حسرت دیدن آن بودند. زیدان ترکیبی است تمام‌عیار از یک بازی‌ساز کلاسیک و نوستالژیک و مهره‌ای از خود گذشته و فداکار که فوتبال مدرن آن را می‌طلبد.
در بازی و حرکات زیدان تکنیک و کارآیی و زیبایی را همزمان می‌توان دید؛ در حالیکه تماشاگران و بازیکان حریف همچنان مسحور و در پی درک هنرنمایی‌های زیدان هستند، او یارانش را به پایان خط رسانده است. شاید به این خاطر باشد که میشل پلاتینی او را کامل‌ترین بازیکن شماره‌ی ۱۰ می‌داند.
آغاز فعالیتی کم‌نظیر
نخستین بازی زیدان در پیراهن تیم ملی فرانسه به دیداری در سال ۱۹۹۴ در برابر جمهوری چک برمی‌گردد. او پیش از بازی به امه ژاکه، سرمربی ملی‌پوشان فرانسه در آن زمان گفته بود: «آقای ژاکه، به نظر من بهتر است که کورنتن مارتن را به میدان بفرستید، چون در مقایسه با من از آمادگی بیشتری برخوردار است.»
جمهوری چک در این دیدار تا دقیقه ۷۵ بازی دو بر صفر از فرانسه جلو بود. در آن لحظه سرمربی فرانسه زیدان را روانه میدان کرد و او هم در همان یک ربع پایانی بازی، ۲ گل به ثمر رساند، یکی با پای چپ و دیگری با ضربه سر. اینگونه بود که اسطوره زیدان زاده شد.
زیدان که الجزایرى‌تبار است در روز ۲۳ ژوئن ۱۹۷۲ در بندر مارسى در جنوب فرانسه به دنیا آمد. او اولین بازی خود در لیگ دسته‌ی برتر فرانسه را در سن ۱۷ سالگى براى باشگاه آ اس کن انجام داد و در سال ۱۹۹۲ به باشگاه بوردو ملحق شد.
ستاره‌ی استثنایی فرانسویان در سال ۱۹۹۶ براى کسب تجربه‌های تازه راه ایتالیا را در پیش گرفت، به خدمت باشگاه پرآوازه یوونتوس تورین درآمد و دو بار هم با این تیم عنوان قهرمانی باشگاه‌های ایتالیا را کسب کرد.
فتح قله فوتبال جهان
سال ۱۹۹۸، سال فرانسوی‌ها بود؛ سالى که فرانسه میزبان برگزارى جام جهانى بود و مردم این کشور امید داشتند که تیم ملى کشورشان براى اولین بار عنوان قهرمانى جهان را به‌دست آورد. تیم ملى پرستاره‌ی این کشور هم به رؤیاى فرانسویان تحقق بخشید.
فرانسه در دیدار فینال برزیل، مدافع قهرمانی را با نتیجه‌ی ۳ بر صفر به زانو در آورد. دو گل از ۳ گل بازی را زیدان با ضربه‌ی سر به ثمر رساند. او در این سال به‌عنوان برترین فوتبالیست جهان انتخاب شد. البته زیدان در آن دوران زیدانی نبود که فوتبالدوستان برای نمونه در جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان تجربه کردند. او در آن سال‌ها هنوز تحت سایه کهنه‌کارانی چون دشامپ و بلان قرار داشت.
زیدان که به زیزو (Zizou) شهرت یافته، در سال ۲۰۰۰ به همراه تیم ملى فرانسه، جام ملت‌هاى اروپا را براى فرانسه به ارمغان آورد؛ همان جامى را که فرانسوی‌ها در سال ۱۹۸۴ نیز با میشل پلاتینى، دیگر ستاره‌ی بزرگ خود، موفق به کسب آن شده بودند.
زیدان در سال ۲۰۰۰ برای بار دوم به عنوان بهترین فوتبالیست جهان انتخاب شد. او یک سال بعد یوونتوس را ترک کرد و به تیم پرستاره‌ی رئال مادرید اسپانیا پیوست. مادریدی‌ها برای به خدمت گرفتن زیدان ۷۶ میلیون یورو به حساب یوونتوس پرداختند و به این ترتیب گران‌ترین نقلوانتقال تا آن زمان ثبت شد.
کهکشانی‌تر از کهکشانی‌ها
زیدان بازیکنی است فروتن و کم نبوده مواردی که تواضع او به حساب ضعف او نوشته شده است. بوده‌اند بسیاری از بازیکنان شماره ۱۰ که هم‌تیمی‌ها از او می‌ترسیده‌اند، از او نفرت داشته و شاید هم گاهی از روی وحشت به او احترام می‌گذاشته‌اند، اما زیدان چهره‌ای است که هم‌تیمی‌هایش به او عشق می‌ورزند.
زمانی که او در خدمت رئال مادرید بود، ستارگانی چون رائول، لوئیس فیگو و دیوید بکهام در این باشگاه توپ می‌زدند. زیدان با حضور خود، عرصه را بر این ستارگان تنگ نکرد، بلکه برعکس. آنان به سرعت پی بردند که زیدان با بازی و بودن خود در میدان به بازی‌شان غنا می‌بخشد.
او در میانه‌ی میدان یک سروگردان بالاتر از دیگران بود. حتی آلفردو دی استفانو، اسطوره‌ی بزرگ رئال مادرید که خود را بهترین فوتبالیست تاریخ می‌داند و بازیکنان سربه‌زیر و ساکت را "بی‌بخار" تلقی می‌کند، زیدان را رهبر ارکستر می‌خواند. دیوید بکهام چنان شیفته بازی زیدان است که درباره او می‌گوید: «او به ظرافت یک بالرین فوتبال بازی می‌کند.»
اگرچه رئال در آن زمان مبلغی هنگفت برای خرید زیدان پرداخت، اما این سرمایه‌گذارى کلان در نهایت سودمند بود، زیرا رئال با یارى زیدان نه‌تنها قهرمان لیگ اسپانیا، قهرمان باشگاه‌هاى اروپا و قهرمان باشگاه‌هاى جهان شد، بلکه از طریق فروش محصولات مختلفى که به اسم زیدان ارائه کرد، درآمد قابل توجهى کسب کرد.
رستاخیزی دوباره پس از دوره‌های تلخ
جام جهانی ۲۰۰۲ کره جنوبی و ژاپن و نیز جام ملت‌های اروپا که در سال ۲۰۰۴ در پرتغال برگزار شد، دوره‌های تلخی در پرونده‌ی زیدان محسوب می‌شوند. فرانسه که در جام جهانی ۲۰۰۲ برای دفاع از عنوان قهرمانی‌اش قدم به میدان گذاشته بود، پس از دو شکست و یک تساوی و بدون به ثمر رساندن حتی یک گل، راه خانه را در پیش گرفت.
ملی‌پوشان فرانسه در جام ملت‌های اروپا ۲۰۰۴ در پرتغال شروع بهتری را تجربه کردند و با دو پیروزی و یک تساوی به عنوان صدرنشین گروه خود راهی دور یکچهارم نهایی شدند، اما در این مرحله با نتیجه یک بر صفر از یونان شکست خوردند؛ یونانی که با بازی خود همگان را غافلگیر کرده بود.
در ماه اوت ۲۰۰۴ رسانه‌ها خبر از خستگی زین‌الدین زیدان دادند. در آن زمان یکى از روزنامه‌نگاران معروف ورزشی آلمان در مقاله‌اى نوشت: «تماشاى فوتبال به چه درد مى‌خورد، وقتى زیدان دیگر در میدان نیست. تماشاگر به افق چشم مى‌دوزد و زمین سبز کسالت‌آورى مى‌بیند که در آن موجوداتى کم‌رنگ و بی‌خاصیت به این طرف و آن طرف می‌دوند. مردى که ده سال تمام، دست‌کم به فوتبال فرانسه معنا مى‌بخشید، دیگر خسته شده.»
زیدان پس از گمانه‌زنی‌های گوناگون سرانجام تیم ملی فرانسه را در بازی‌های جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان هدایت کرد. با توجه به ناکامی فرانسویان در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۴، کارشناسان بر این گمان بودند که دوران زیدان "پیر" به سر آمده است. زیدان در دیدارهای مرحله‌ی گروهی بازی فوق‌العاده‌ای از خود به نمایش نگذاشت و حتی در سومین بازی این مرحله از حضور در میدان محروم بود. از آن دور به بعد اما فوتبالدوستان جهان زیدانی را به چشم دیدند درخشان‌تر از همیشه.
او در مرحله‌ی یکهشتم نهایی با گل خود که سومین گل فرانسه نیز بود، تیر خلاص را به اسپانیا زد تا تیمش در یکچهارم نهایی در برابر برزیل، مدافع قهرمانی جهان قرار گیرد. شاید بتوان گفت که این بازی، نبرد زیدان بود با برزیل. او با نهایت خلاقیت و نمایش چهره‌ای جنگجویانه برزیل را از دور مسابقات حذف کرد. تک گل این دیدار نیز توسط تیری آنری به ثمر رسید، البته در پی ضربه‌ای آزاد و فوق‌العاده که زیدان روانه‌ی دروازه برزیلی‌ها کرده بود. حریف فرانسه در نیمهنهایی نیز پرتغال بود که با تکگل زیدان به زانو درآمد.
جام جهانى ۲۰۰۶ آلمان آخرین صحنه‌ی بین‌المللى‌ای بود که این ستاره‌ی فرانسوی در آن درخشید. بازیکنی که همواره به خاطر فروتنی‌اش شناخته شده بود، در دیدار نهایی این جام در برابر ایتالیا، با سر به سینه‌ی مارکو ماتراتزی از تیم حریف کوبید. این حرکت او با کارت قرمز داور جریمه شد و آخرین حضور جهانی این بازی‌ساز بزرگ فوتبال فرانسه با تلخی پایان یافت. فرانسه در دیدار نهایی در ضربات پنالتی با نتیجه‌ی ۵ بر ۳ مغلوب حریف شد و به نایب‌قهرمانی جهان رضایت داد. زیدان به عنوان بهترین بازیکن جام جهانی ۲۰۰۶ برگزیده شد، اما این عنوان هم نتوانست مرهمی بر زخم ناکامی باشد.
شاید تنها ضعف زیدان، از کوره در رفتن او باشد، اگر چه نباید از یاد برد که زیدان نیز انسان است و دارای ظرفیت و تاب تحمل مشخص. او خود درباره این خصلتش می‌گوید: «من تاب آن را دارم که ضربات زیادی را تحمل کنم، بی آنکه آهی از من بلند شود، اما لحظه‌ای می‌رسد که دیگر کاسه صبرم لبریز می‌شود. آنجاست که من برآشفته و منفجر می‌شوم. این حس از خود من قویتر است.»
خداحافظی ۱۰ تمام‌عیار
زیدان پس از جام جهانی ۲۰۰۶ به فعالیت حرفه‌ا‌ی خود در تیم ملی و نیز باشگاه رئال مادرید خاتمه داد. او نه تنها کارگردانی بود که سرعت بازی را تعیین می‌کرد و با پاس‌های مرگبار خود، یارانش را در موقعیت گلزنی قرار می‌داد، بلکه خود نیز یکی از خطرناک‌ترین هافبک‌های جهان بود، بازیکنی که با ضربه سر و با پای چپ و راست دروازه حریفان را فرو می‌ریخت.
از دید بسیارى از کارشناسان و صاحب‌نظران، زیدان جادوگرى است که توپ را نوازش مى‌کند؛ بازیکنى تکنیکى که تسلط کامل بر بازى دارد، چشمش همه‌جا را می‌بیند، در جنگ تن‌به‌تن قدرتمند است و بدون تردید یکى از کامل‌ترین فوتبالیست‌هاى دوران اخیر محسوب مى‌شود. فرانتس بکن‌باوئر، قیصر فوتبال آلمان، درباره زیدان می‌گوید: «توپی که پای زیدان آن را لمس می‌کند، لذت می‌برد و حتی به نظر می‌رسد که با نواز‌ش‌های زیدان لبخند می‌زند.»
صحنه‌هایی تماشایی از بازی زیدان در جام جهانی ۲۰۰۶ در پایگاه اینترنتی یوتیوب در دسترس است. ببینده در همان دقایق کوتاهی که به ویدئو‌های این دیدارها چشم می‌دوزد، مسحور بازی زیدان می‌شود و به معنای بازیکن شماره‌ی ۱۰ پی می‌برد.
شهرام احدی
تحریریه: پارسا بیات