سالروز کشتار علویان در ترکیه

روز یازدهم تیر ۱۳۷۲ (دوم ژوئیه ۱۹۹۳) تلویزیون دولتی ترکیه در گزارشی زنده نشان می‌دهد که چگونه هتل مدیمک شهر سیواس، واقع در استان آناتولی مرکزی، توسط ده‌ها هزار تن از سنی‌های خشمگین مورد حمله قرار می‌گیرد. آن‌ها که پس از اقامه‌ی نماز جمعه دست به این اقدام خونین زده‌اند، با مواد آتش‌زا هتل را که بخش اعظم آن از چوب ساخته شده،‌ به آتش می‌کشند و مانع خروج ساکنان هتل و ورود خودروهای آتش‌نشانی به محل فاجعه می‌شوند.
بر اساس گزارش شاهدان عینی، برخی از ماموران پلیس هم به مردم کمک کرده‌اند و یک گروهان ارتش که برای جلوگیری از گسترش ابعاد فاجعه به محل ارسال شده بود‌‌‌، از نیمه‌ی راه برمی‌گردد.

علت این جنایت را رسانه‌های ترکیه سخنان عزیز نسین، نویسنده‌ی نامدار ترک و نیز اقدام او به ترجمه‌ی کتاب "آیات شیطانی" به ترکی عنوان کردند. عزیز نسین پیش‌تر گفته بود که بخشی از مردم ترکیه "بزدل و احمق" هستند، زیرا از دموکراسی پشتیبانی نمی‌کنند.
 
عزیز نسین در روز فاجعه به همراه شماری از نویسندگان و فرهنگ‌سازان ترکیه برای برگزاری بزرگداشت چکامه‌سرای علوی، پیر سلطان ابدل، در هتل مدیمک گرد آمده بودند. عزیز نسین موفق به فرار شد، اما ۳۷ نفر در شعله‌های آتش جان باختند و شماری نیز زخمی شدند.

دادگاه امنیتی ترکیه در این رابطه ۳۱ نفر را به اعدام محکوم کرد اما این احکام اجرا نشد. بر اساس گزارش‌های گوناگون، شماری از محکومان هنوز در حال فرار هستند و برخی از آن‌ها در کشورهای اروپای غربی از جمله آلمان زندگی ‌می‌کنند. دولت ترکیه تاکنون برای استرداد فراریان تقاضای کتبی نکرده است.

دشمنی تاریخی سنی‌ها با علوی‌ها

دشمنی سنی‌های افراطی با علویان سابقه‌ای طولانی دارد. فجیع‌ترین جنایت علیه علویان در سال ۱۵۱۶ رخ داد. در این سال به دستور یاووز سلطان سلیم عثمانی بیش از ۴۰ هزار تن از علوی‌مذهبان به قتل رسیدند.

از آنجایی که در اوایل قرن بیستم میلادی روشنفکران علوی از تلاش های آتاتورک برای تاسیس یک دولت جمهوری سکولار پشتیبانی کردند، سنی‌های افراطی کینه‌ی علویان را بیش از پیش به دل گرفتند. با وجود این، در پی قیام کردهای علوی مقیم شهر تونجعلی، که آن زمان "درسیم" نام داشت، دولت ترکیه بین سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ دست به کشتار هزاران علوی در این شهر زد. در حمله‌ی هوایی و زمینی ارتش ترکیه به تونجعلی نزدیک به ۱۴هزار نفر کشته و ۱۳هزار نفر نیز ناچار به فرار شدند.

نوامبر سال گذشته رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه از بابت این کشتارجمعی عذرخواهی کرد. او در جمع نمایندگان استان‌های گوناگون حزب حاکم عدالت و توسعه گفت: «اگر به نام دولت ترکیه باید عذرخواهی شود ، اگر این عذرخواهی در عرف دولتی مرسوم است، من به نام دولت ترکیه عذرخواهی می کنم».

مهاجرت علویان به شهرها

در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ مهاجرت علویان از روستاها به شهرهای ترکیه افزایش چشمگیری یافت. این مهاجرت‌ها با واکنش منفی سنی‌‌های افراطی روبرو شد. آن‌ها در شهرهای گوناگون خانه‌های علویان را محاصره ‌کردند و بر اساس آمار گوناگون صدها تن را به قتل رساندند و باعث فرار شمار زیادی از همسایگان علوی خود شدند. این اقدامات خشونت‌‌‌‌آمیز علیه علویان کم و بیش تا اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ ادامه داشت و در نهایت با دخالت نیروهای انتظامی و امنیتی پایان یافت.

از مهم‌ترین دلایلی که سنی‌های افراطی برای تنفر خود از علویان عنوان می‌کنند این است که علویان زن و مرد در کنار یکدیگر عبادت می‌کنند، زنان آن‌ها بی‌حجاب هستند و در مجالس شادی به رقص و پایکوبی می‌پردازند و نوشابه‌های الکلی مصرف می‌کنند.

"تبعیض ادامه دارد"

علویان در ترکیه حدود ۲۰ درصد جامعه را تشکیل می‌دهند اما هنوز عبادتگاه ندارند و در مراکز فرهنگی فرایض دینی را به‌جا می‌آورند. در این مراکز که از کمک‌های مالی دولت بی‌بهره است، همزمان موسیقی، زبان و تئاتر نیز آموزش داده می‌شود.

بسیاری از فعلان علوی معتقدند که دولت ترکیه در ترویح تبعیض علیه علویان نقش بسزایی دارد. دولت وعده داده از موسسه‌ها و بنیادهای فرهنگی علویان در سراسر ترکیه پشتیبانی کند و امکانات رشد آن‌ها را فراهم سازد. اما حسین گوزل‌گل، رئیس مرکز فرهنگی علوی محله‌ی "علی‌بی" استانبول معتقد است که علویان نباید در انتظار کمک‌های دولتی بنشینند، بلکه باید خود دست به اقدامات اساسی بزنند. او در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید، اگر علویان در برابر تبیعض‌هایی که از جانب دولت و سنی‌های افراطی اعمال می‌شوند سکوت کنند، حق آن‌ها بیش از پیش پایمال خواهد شد.

به گزارش تلویزیون "خبرترک" قرار است که در دانشگاه "هیتی" درشهر چوروم آناتولی رشته‌ی تحصیلی "علویت" ارائه شود. با وجود این، رئیس یک بنیاد علوی در استانبول معتقد است که نباید به وعده‌های دولت اردوغان دل خوش کرد. محترم آکتاش در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید: «دولت از یک طرف قول چنین اقداماتی را می‌دهد، از طرف دیگر قصد دارد پل سوم تنگه بوسفر را "سلطان یاووز سلیم" نامگذاری کند، فردی که در قرن شانزدهم میلادی دستور قتل‌عام علویان را صادر کرد.»

میاسه ایلکنور، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ی علوی‌مذهب هم در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید که نباید وعده‌های دولت اردوغان را باور داشت. او البته معتقد است که تبعیض و سرکوب علویان همبستگی آن‌ها را بیشتر می‌کند و باعث تقویت آن‌ها می‌شود. به همین دلیل به دولت ترکیه توصیه می‌کند که به جای رفتار تبعیض‌آمیز، برابری علویان با سایر شهروندان را به‌رسمت بشناسد.