سدها، سازه‌هایی که می‌توانند فاجعه بیافرینند

کار ساخت این سازه با ارتفاع ۵۰ متر در شمال اسپانیای کنونی در سال ۱۷۹۱ به پایان رسید. این سد قرار بود بر روی صخره ساخته شود اما سازندگان آن پس از برخورد به موانعی تصمیم گرفتند این دیواره را روی دوش تیرک‌هایی بنا کنند. با بالارفتن سطح آب در سال‌ها، بالاخره در آوریل سال ۱۸۰۲سد پوینتس (Puentes) شکست و عظیم‌ترین فاجعه تاریخ سازه‌های هیدرولیک در اسپانیا را با ۶۰۸ کشته، رقم زد.

کار احداث این سد در سال ۱۸۶۴ در نزدیکی شهر شفیلد در شمال بریتانیا به پایان رسید، کار ساخت تقریبا به پایان رسیده بود و برای اولین بار آب در پشت آن جمع‌ شده بود که در ۱۱ مارس همان سال شکست. شکستن این سد باعث ایجاد خیزابی شد که شهر را تا حد زیادی ویران کرد و ۲۵۰ تا ۲۷۰ کشته بر جا گذاشت. این خیزاب بعدها به نام "سیلاب بزرگ شفیلد" مشهور شد.

سد گلنو (Gleno) در سال ۱۹۲۳ پس از ۵ سال در برگامو در ایتالیا ساخته شد و بلافاصله پس از بهره‌برداری در روز یکم دسامبر ۱۹۲۳ با بهره‌برداری شکست و صدها تن جان باختند.

سد وایونت در شمال شهر ونیز در ایتالیا ساخته شد. با لغزش دیواره به درون مخزن سد در سال ۱۹۶۳ تقریبا ۵۰ میلیون متر مکعب آب از روی سد بتنی عبور کرد و فاجعه‌ای رخ داد که منجر به مرگ بیش از ۲۰۰۰ تن شد.

سد الوا (Elwah) در آمریکا در دهه سی میلادی به منظور تولید برق در ایالت واشنگتن ساخته شد و ۳۳ متر ارتفاع داشت. پیامد ساخت این سد بزرگ برای طبیعت و حیات وحش فاجعه‌بار بود تا آنجا که در سال ۲۰۱۱ برای کمک به حیات وحش و احیا طبیعت تخریب شد. برچیدن این سد توسط مهندسان آمریکایی یکی از بزرگترین چالش‌ها البته موفقیت‌آمیز، در تاریخ سد سازی و تخریب آن در آمریکا به شمار می‌رود.

پیامدهای انتخاب مکان اشتباه برای ساخت سد را می‌توان در سد موصل دید: این سد با ارتفاع ۱۱۳ متر و طول بیش از سه کیلومتر در سال ۱۹۸۶ در منطقه‌ای از نظر زمین‌شناسی پیچیده، ساخته شد؛ بر بستری از مارن، سنگ آهک، سنگ گچ و نوعی سنگ رسوبی. با هر شکاف جدید در این سنگ‌ها جریان آب به سطح زیر سد نفوذ می‌کند. این مشکل سال‌هاست که شناخته شده است و به همین دلیل این سد نیاز به نگهداری بسیار مستمر و پیچیده‌ای دارد.

کارشناسان آلمانی می‌گویند، بسیاری از سدهایی که در کشورهای عضو اتحادیه جماهیر شوروی سابق ساخته شده‌اند، از نظر تشخیص خسارت و خطر در سازه با فناوری امروز همخوانی ندارند. افزون بر این در کشوری مثل قرقیزستان خطر آسیب از طریق زمین‌لرزه هم این سدهای قدیمی را تهدید می‌کند. کارشناسان آلمانی با استفاده از سیستم‌های هشدار به موقع به قرقیزستان در این باره کمک می‌کنند.

سد هوور (Hoover) یکی از بزرگ‌ترین سدهای ایالات متحده آمریکا است که بین سال‌های ۱۹۳۱ تا ۱۹۳۵ بر روی رودخانه کلرادو و بین ایالت‌های نوادا و آریزونا ساخته شده است. این سد با بلندی ۲۲۱ متر تا پیش از احداث سد وایونت در ونیز ایتالیا (در سال ۱۹۶۱) بلندترین سازه سدی در جهان به شمار می‌آمد.

در حال حاضر بیش از ۵۸ هزار سد بزرگ در سراسر جهان وجود دارد یعنی سدهایی با ارتفاع دست کم ۱۵ متر یا گنجایش بیش از سه میلیون متر مکعب آب. تقریبا ۲۴ هزار مورد از مجموع این سدها در چین بنا شده‌اند. سد سه دره یا سه دهانه در چین یکی از آنهاست که بر روی رود یانگ‌تسه ساخته شده‌است. نیروگاه برق‌آبی ساخته‌شده در این سد، بزرگ‌ترین نیروگاه جهان است.

سد ایتایپو (Itaipu) ساخته شده بر روی رودخانه پارانا در مرز پاراگوئه و برزیل طولانی‌ترین سد جهان و از نظر تولید برق آبی دومین سد جهان به‌شمار می‌رود. ظرفیت تولید برق از این سد و سد سه دره در چین ده‌ برابر راکتورهای هسته‌ای مدرن است؛ موضوعی که ساخت سدهای عظیم را از نظر تأمین انرژی برای بسیاری از کشورها هنوز جذاب نگه داشته است.