سوخت زيستى، از تبليغ تا هشدار
۱۳۸۶ بهمن ۳۰, سه‌شنبه
تاكنون تصور بر اين بوده كه استفاده از اين نوع از سوخت، انتشار گازهاى گلخانه‌اى را كاهش داده و به حفظ محيط زيست كمك مى‌كند. اما در فوريه‌ى سال جارى ميلادى دو گزارش در مجله‌ى علمى ساينس Science منتشر شد كه مدعى خلاف اين امر بود.
در يكى از اين گزارش‌ها نويسنده، اين اعتقاد كه سوخت زيستى انتشار گاز دى اكسيد كربن را كاهش مى‌دهد، را به زير سئوال برده است. دكتر مجيد عباسپور، رييس دانشكده‌ى محيط زيست و انرژى در تهران، نيز به زيان‌هاى استفاده از سوخت زيستى اشاره كرده و آن را جايگزين مناسبى براى سوختهاى فسيلى نمى‌داند.
سوخت زیستی چیست؟
سوخت زيستى يا Biofuel نوعى از سوخت است كه از منابع زيست‌توده يا Biomass به دست مى‌آيد. اين سوخت شامل بايوديزل، اتانول مايع، متانول و سوختهاى ديزل گازى مى‌شود. از منابع اوليه‌ى سوختهاى زيستى مى‌توان به ضايعات چوبى، تفاله‌هاى محصولات كشاورزى، نيشكر، غلات، روغن گياهان و سبزيجات اشاره كرد.
بايو ديزل يكى از انواع سوختهاى گياهى است. بايوديزل را مى‌توان از روغن‌هاى گياهى و چربى حيوانات توليد و از آن به جاى گازوئيل در موتورهاى گازوييلى استفاده كرد. بايوديزل از تركيب شيميايى روغن‌هاى گياهى يا حيوانى با هيدروكسيد سديم و متانول ( يا اتانول ) حاصل مى‌شود.
بسيارى در اروپا به استفاده از بايوديزل روى آورده‌اند. در حقيقت از ميان ديگر انواع سوختهاى زيستى، بايوديزل بيشترين استفاده را در اين قاره دارد.
امکان تولید سوخت زیستی در ایران
به گفته دكتر مجيد عباسپور، رييس دانشكده‌ى محيط زيست و انرژى دانشگاه آزاد تهران، بايوديزل یا سوخت زیستی را می‌توان در جاهای مختلف به کار برد، از جمله در خودروها: "يكى از كاربردهايى كه به صورت گسترده دنبال آن هستند، توليد سوختى است كه براى احتراق موتور مناسب باشد و لذا كاربرد عمده‌اى در خودروها دارد. ولى در جاهاى ديگر مى‌توان آن را در رابطه با منابع ثابت استفاده كرد. ولى با توجه به هزينه‌اى كه در حال حاضر دارد، بيشتر در خودروها استفاده مى‌شود. در بعضى از كشورها عملا دارند از آن استفاده مى‌كنند، مثل برزيل. ولى ما در ايران هنوز موردى نداريم كه از اين نوع سوخت، استفاده‌ى عملى شود."
او در مورد امکان تولید چنین سوختی در ایران متذکر می‌شود: "در كشور ايران مراكزى كه توانمندى داشته باشد و بتواند از اين نوع سوخت استفاده بكند، مناطق جنوبى هستند كه در مناطق وسيعى كشت نيشكر صورت مى‌گيرد با هدف توليد شكر. ولى ساقه‌هاى نيشكر كه اصظلاحا به آن باگاس گفته مى‌شود كه اينها براى توليد شكر به طور مستقيم قابل استفاده نيستند، در برخى مناطق اين ساقه‌هايى كه به صورت پسماند هست را مى‌سوزانند كه اين كار درستى نيست، چون گازهايى كه متصاعد مى‌كند، مناسب نيست و از طرفى خود اين محصول، قابل استفاده است. يعنى همين پسماندهاى ناشى از فرآورده‌هاى نيشكر قابل استفاده هستند كه در صنعت كاغذسازى استفاده مى‌كنند. يكى از كاربردهايش در توليد سوخت هست."
محاسن و مضرات سوخت زیستی
تاكنون عقيده‌ى برتر جوامع علمى اين بوده كه مصرف سوختهاى زيستى در قياس با سوختهاى فسيلى، عوارض منفى كمترى به دنبال دارد. اما اخيرا انتقادها و گزارش‌هايى منتشر شده كه خلاف اين عقيده را ترويج مى‌كند. نخستين انتقادها بيشتر بر راه‌هاى توليد سوخت زيستى و پيامدهاى آن متمركز بود. مطرح شد كه: روى آوردن به استفاده از اتانول كه يكى از انواع سوختهاى زيستى است و افزايش ناگهانى تقاضاى ذرت براى توليد اين نوع سوخت، موجب شده كه در برخى كشورها بهاى مواد غذايى به شدت بالا برود.
اما انتقادى كه در گزارش اخير مجله‌ى ساينس مطرح شده، انديشه‌ى محورى زيستمحيطى بايوفيول‌ها را به زير سئوال برده است. محققان مى‌گويند، تبديل جنگل‌ها و علفزاران به كشتزارهاى گياهان مولد سوخت زيستى، ميزان دى اكسيد كربن موجود در هوا را به شدت بالا مى‌برد.
جو فارگيونه، بومشناس و نويسنده‌ى اصلى گزارش نامبرده، مى‌گويد: "سوزاندن جنگل‌ها و پوسيدن گياهان موجود در آن موجب آزاد گشتن كربن ذخيره در زمين و انتشار آن در هوا به صورت گاز دى اكسيد كربن خواهد شد."
فارگيونه ادامه مى‌دهد، بسيارى نمى‌دانند كه دى اكسيد كربن موجود در زمين و گياهان، سه برابر دى اكسيد كربن موجود در هوا است. اگر بخواهيم كاهش دى اكسيد كربن موجود در جو بر اثر استفاده از سوخت زيستى را محاسبه كنيم، بايد در ابتدا حساب كنيم، چه ميزان از اين گاز بر اثر تبديل زمين به زمين قابل كشت گياه مولد اين سوخت به هوا منتشر شود.
فارگيونه در اين مورد نيز محاسبه‌اى در خور توجه دارد: "از تبديل يك هكتار علفزار به كشتزار ذرت، ۱۱۰ تن گاز دى اكسيد كربن به هوا متصاعد مى‌شود. فرض كنيم كه يك هكتار زمين را به زمين قابل كشت ذرت تبديل كرديم تا از آن اتانول كه يك نوع سوخت زيستى است، به دست بياوريم. اگر كاهش انتشار دى اكسيد كربن حاصل از مصرف اتانول را در هر سال محاسبه كرده و از اين ۱۱۰ تن گاز آزاد شده كم كنيم، ۹۳ سال طول مى‌كشد كه به نقطه‌ى صفر برسيم، يعنى به نقطه‌اى كه در ابتدا در از آن شروع كرديم."
فارگيونه از سازمان زيستمحيطى نيچر به خشك كردن زمين‌هاى باتلاقى به منظور كاشت درخت نخل در اندونزى اشاره كرده و مى‌گويد كه خشك كردن اين زمين‌ها موجب تصاعد مقدار زيادى گاز دى اكسيد كربن به هوا مى‌شود.
راه‌کارهای تازه
نويسنده‌ى گزارش مندرج در مجله‌ى ساينس به دنبال پيدا كردن روزنه‌اى براى خروج از اين بن‌بست است. فارگيونه مى‌گويد، راه حل اين است كه به جاى تخريب زمين‌هاى حاصلخير، زمين‌هاى باير و بى آب و علف را به زمين‌هاى قابل كشت تبديل كنيم. بديهى است كه نمى‌توان در اينگونه زمين‌ها ذرت يا نخل كاشت. اما مى‌توان مانند آمريكا چمنزارانى قابل بهره‌بردارى ايجاد كرد. فارگيونه راه‌هاى ديگرى را نيز مطرح مى‌كند. به عقيده‌ى او مى‌توان از پسماندهاى گياهى، سبوس باقيمانده‌ى بعد از درو، درختانى كه بر اثر طوفان از جا كنده مى‌شوند يا درختانى كه آنها را به ناچار براى جلوگيرى از گسترش آتش‌سوزى جنگل‌ها قطع مى‌كنيم، استفاده كرد.
دكتر مجيد عباسپور نيز بر استفاده از پسماندها تأكيد دارد: "من فكر مى‌كنم كه سوختهاى گياهى يا زيستى نمى‌توانند، به عنوان عامل جايگزين سوختهاى فسيلى عملا مورد توجه قرار بگيرند. يعنى اگر بنا باشد كه زمين را كشت كنند، براى اينكه سوخت توليد بكنند. اما از اين ديدگاه، يعنى اگر كشت را براى توليد محصولات مورد استفاده‌ى انسان داشته باشيم، ولى پسماندها يا دورريزهاى كشت را مثل ساقه‌ى نيشكر يا بخش‌هاى ديگر را براى توليد سوخت استفاده كنيم، هم از نظر اقتصادى مقرون به صرفه است، هم از نظرى ديگر. چون آن پسماند بايد سوزانده شود كه آلاينده هست. پس بهتر است كه در قالب سوخت زيستى مورد استفاده قرار بگيرد كه از نظر اقتصادى هم پاسخگو است."
فريبا واليات