سینمایی از جنس جهان نامفهوم ما؛ وداع با دیوید لینچ

دیوید لینچ ۲۰ ژانویه ۱۹۴۶ در مونتانا دنیا آمد، اما کودکی او در سفرها و مهاجرت‌های پیاپی سپری شد. پدرش در حوزه زیست‌شناسی پژوهش می‌کرد و خانواده را با خود به ایالت‌های گوناگون آمریکا برد. از کودکی به همه زمینه‌های هنری علاقه‌مند بود، به ویژه نقاشی و عکاسی او را جذب می‌کرد. پس از پایان دبیرستان در ویرجینیا در دوره‌های گوناگون آموزش هنر شرکت کرد.

گذار لینچ به هنر سینما به طور طبیعی و در امتداد علاقه او به نقاشی، مجسمه‌سازی و عکاسی تبلور یافت. در دهه ۱۹۶۰ چند فیلم کوتاه کارگردانی کرد که بیشتر به عکاسی و نقاشی متحرک با بهره‌برداری خلاقانه از موسیقی تکیه دارند. این فیلم‌های آوانگارد او را به عنوان هنرمندی خلاق و نوجو به شهرت رساندند.

لینچ در سال ۱۹۷۷ اولین فیلم سینمایی خود را به نام "کله پاک‌کن" کارگردانی کرد؛ فیلمی که یک داستان جنایی را با عناصر رؤیاگون و سورئال روایت می‌کند. فیلم برای تماشاگران عادی اثری غریب و نامفهوم بود، اما منتقدان با آن با هنرمندی نوجو آشنا شدند که نه برای دنباله‌روی، بلکه در جستجوی زبان و جهانی تازه به سینما آمده بود. نمایی از فیلم "کله‌پاک کن".

فیلم بعدی دیوید لینچ به نام "آدم فیل‌نما" که در سال ۱۹۸۰ به روی پرده رفت، گامی فراتر در دنیای غریب و رمزآلود دیوید لینچ بود که خصیصه اصلی سبک هنری او شناخته شد.

"آدم فیل‌نما" در مراسم اسکار ۱۹۸۱ در مجموعا هشت رشته نامزد شد، اما در هیچ یک از آنها نتوانست این جایزه معتبر را به دست آورد. دیوید لینچ در سال ۱۹۸۰ در پشت صحنه فیلمبرداری "آدم فیل‌نما"

تبلور کامل این سبک را در فیلم "مخمل آبی" محصول سال ۱۹۸۶ می‌توان دید که هم تماشاگران عادی و هم منتقدان سینمایی را به تحسین وا داشت. در این فیلم از جمله ایزابلا روسلینی، بازیگر معروف ایتالیایی نقش‌آفرینی کرده است.

یکی از ساخته‌های دیود لینج در دهه ۸۰ میلادی "تل‌ماسه" است؛ اقتباسی ادبی از رمانی به همین نام از فرانک هربرت. اگرچه این فیلم امروزه از دید برخی‌ها اثری کلاسیک محسوب می‌شود، اما در آن زمان با نقدهای خوبی روبرو نشد. "تل‌ماسه" که با بودجه‌ای ۴۰ میلیون دلاری ساخته شده بود، از لحاظ مالی نیز شکست خورد و تنها ۳۰ میلیون دلار فروش داشت. تصویر: استینگ (راست)، خواننده و بازیگر بریتانیایی در نمایی از این فیلم.

فیلم بعدی دیوید لینچ به نام "از ته دل وحشی" (۱۹۹۰) با نمایش خشونتی افراطی انتقادهای فراوانی به دنبال داشت. این فیلم بر پایه رمانی به همین نام نوشته بری گیفورد ساخته شده‌است. پیام فیلم که از نهاد ناشناخته و پرابهام آدمی سخن می‌گفت، در صحنه‌های بغرنج و شلوغ گم شده بود. نمایی از فیلم "از ته دل وحشی".

"از ته دل وحشی" در سال ۱۹۹۰ جایزه بزرگ جشنواره کن را برنده شد و نخل طلایی را به عنوان بهترین فیلم برای دیوید لینچ به ارمغان آورد. تصویر: دیوید لینچ هنگام بوسیدن ایزابلا روسلینی با جایزه نخل طلایی

یکی از آثار موفق دیوید لینچ مچموعه تلویزیونی "توئین پیکس" است که در سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ پخش شد. این مجموعه که در ژانر آثار جنایی و خیالی ساخته شده، موفقیت زیادی به دست آورد و در فهرست نشریه تایم از ۱۰۰ مجموعه تلویزیونی برتر تاریخ قرار دارد. نمایی از "توئین پکیس" که توانست سه جایزه گلدن گلوب و دو جایزه امی را از آن خود کند.

فیلم‌های بعدی او "بزرگراه گمشده" (۱۹۹۷) و "جاده مالهالند" (۲۰۰۱) هستند که وجوهی از حال و هوای فلسفی روزگار را ترسیم می‌کنند و منتقدان آنها را آثاری "پسامدرن" ارزیابی کرده‌اند. لینچ در پوشش یا قالب روایتی جنایی و آکنده از اضطراب و تعلیق، فضایی خیالی خلق می‌کند که در آن افکار و تصاویر غیرقطعی و ناروشن جولان می‌دهند. نمایی از فیلم "بزرگراه گمشده".

دیوید لینچ در سال ۱۹۹۹ فیلم "داستان استریت" را ارائه کرده که به فارسی نیز دوبله شده است. این فیلم داستان سفر واقعی مزرعه‌داری به نام الوین استریت را در گستره‌ی ویسکانسین و آیووا با ماشین چمن‌زنی روایت می‌کند. نمایی از فیلم "داستان استریت".

آخرین فیلم سینمایی دیوید لینچ "امپراطوری درون" است که در سال ۲۰۰۶ به نمایش درآمد. این فیلمی تجربی و سوررئال در ژانر دلهره‌آور روان‌شناختی ساخته شده است. فیلم‌برداری آن دو سال و نیم طول کشید و کاملاً با دوربین دیجیتال انجام شده است. لینچ البته تا پایان عمرش فیلم‌های کوتاه متعددی ساخت. جرمی آیرنز در نمایی از "امپراطوری درون".

لینچ در طول چندین دهه فعالیتش جوایز زیادی به دست آورد و ۴ بار نیز نامزد دریافت جایزه اسکار بود. او در سال ۲۰۰۶ شیر افتخاری جشنواره فیلم ونیز را به پاس یک عمر فعالیت هنری و دستاورهای سینمایی دریافت کرد.

رسانه‌ها ۱۶ ژانویه ۲۰۲۵ از درگذشت دیوید لینچ بر اثر یک بیماری شدید ریوی خبر دادند. لینچ تنها به سینما تعلق نداشت و برای خلاقیت و آفرینش هیچ مرزی نمی‌شناخت. او در طی فعالیت‌های هنری خود برای هر عرصه‌ای از هنر مدرن حرفی برای گفتن داشت: از عکاسی و نقاشی تا معماری و موسیقی و طبیعتا سینما.