شگرد سکوت در فیلم‌های کوتاه برلیناله
۱۳۹۱ بهمن ۲۷, جمعه
فیلم کوتاه، هنوز عرصه‌ای‌ست که در آن نمایش خلاقیت سینماگران آوانگارد ممکن است. جشنواره بین‌المللی فیلم برلین نیز محلی برای عرضه چنین آثاری است. باید اذعان کرد با توجه به استقبال تماشاگران از چنین فیلم‌هایی، برلیناله آدرس درستی برای نمایش فیلم‌های کوتاه است.
از سال ۲۰۰۲ تا کنون بر کیفیت و کمیت فیلم‌های کوتاه در جشنواره برلین افزوده شده است. اهمیت برلیناله در زمینه فیلم‌ها کوتاه بیش از جشنواره کن و ونیز به شمار می‌‌آید. دلیل این اهمیت نیز حضور تمام ژانرهای فیلم کوتاه نظیر، انیمیشن، مستند، روایی، خیالی (Ficiton) و غیره در برلیناله است.
در شش سال گذشته تعداد فیلم‌های کوتاهی که به برلیناله فرستاده شده‌اند سه برابر شده‌اند. تنها در سال جاری حدود ۳۵۰۰ فیلم از سوی "مایکه میا هونه"، سرپرست بخش فیلم‌های کوتاه برلیناله و همکارانش ارزیابی شده که از این مجموعه ۲۸ فیلم در بخش رقابت‌های امسال حضور دارند.
بخش فیلم‌های کوتاه به طور سنتی جولانگاه کارگردانان جوان است که با این آثار می‌کوشند جایی در صنعت و هنر سینما برای خود بیابند. در برلیناله روزانه بیش از یک هزار نفر به تماشای فیلم‌های کوتاه می‌نشینند.
در پایان هر اکرانی امکان گفت‌وگو میان سینماگران جوان و تهیه‌کنندگان فیلم نیز وجود دارد. برخی از این سینماگران جوان، دانشجویان رشته‌های گوناگون هنری هستند. گرایش به ارائه فرم‌های رادیکال، بویژه در رابطه با موضوع و تکنیک فیلم‌ها، امر عجیبی در این عرصه نیست. هزینه تولید چنین فیلم‌هایی نیز با توجه با فناوری دیجیتال مقرون به صرفه‌تر از گذشته است.
سکوت و پرهیز از دیالوگ‌های نامفهوم
اما این بدین معنا نیست که ساخت فیلم‌کوتاه، موضوعی ساده است. نخستین دشواری در محدویت زمانی این گونه فیلم‌هاست. حداکثر زمان یک فیلم کوتاه در برلیناله، حدود ۳۰ دقیقه است. بطور مثال مستند "زمانی که من جوان بودم، یک دختر بودم" ساخته ایوانا تودوروویچ از صربستان که زندگی یک "ترانس‌وستیت" TRANSVESTIT(دگرجنس‌پوش) را نمایش می‌دهد. سوژه فیلم بسیار جالب است، اما شاید تلویزیون محل مناسب‌تری برای پرداختن به این موضوع بود تا تهیه یک فیلم کوتاه.
صحنه‌ای در آشپزخانه و صحنه‌‌ی دیگری قدم زدن با سگ، هر چند دو صحنه کوتاه به نظر می‌رسند، اما "زمان‌بر" هستند. امکان عرضه‌ی دیالوگ‌های توضیحی وجود ندارد. گفت‌وگوها هم‌چون "پس‌زمینه صدایی" و مبهم به گوش می‌رسند.
ماریو ریزی، کارگردان ایتالیایی فیلم "انتظار" نیز برای بیان جزئیات درباره اردوگاه پناهندگان سوری در فیلمش مجبور شد که در پایان مستند به تماشاگران توضیحات لازم را بدهد که البته از چارچوب فیلم خارج بود و این امکان همیشه برای سینماگر وجود ندارد.
کارگردان می‌توانست با انتخاب یک راوی در کم‌ترین زمان ممکن، بیشترین حجم اطلاعات را به شیوه‌ای رسا به مخاطب منتقل کند. کارگردان در زمان ساخت فیلم متوجه می‌شود که برای جلب اعتماد پناهنده‌ی زنی که نقش اصلی را در فیلم دارد نیازمند ماه‌ها وقت است.
به همین دلیل فیلم‌های کوتاهی که با حداقل گفت‌وگو قادر به انتقال احساس و داستان به مخاطب هستند، از موفقیت بیشتری برخوردارند. کارگردانان آسیایی در بخش فیلم‌های کوتاه برلیناله‌ی امسال از این شگرد به نحو احسن استفاده کرده‌اند.
در "بازی‌های عشق" (love Games) ساخته چونگ یومی از کره‌جنوبی با انیمیشنی سرو کار داریم که بدون کلام، توانسته است داستانی طرح کند و مفهوم و احساس را انتقال دهد.
زوج عاشق در این انیمیشن در خلال ۱۵ دقیقه با بازی و ساخت گل‌های کاغذی نیازی به دیالوگ ندارند. فیلم خود گویای مناسبات و حتی احساسات درونی عشاق است.
یکی دیگر از فیلم‌های کوتاه با عنوان "مسافران خاموش" نیز از ارائه دیالوگ، آگاهانه چشم‌پوشی کرده است. این فیلم ساخته هیروفومی ناکاموتو، سینماگر ژاپنی است که به گفته برخی منتقدان موفق به ساخت یک فیلم کوتاه "ترسناک" شده است.
در این فیلم نخست شاهد حرکت خودرویی در جزیره اوکیناوا در ژاپن هستیم و سپس ناگهان جانورانی را می‌بینیم که گوشماهی بر پشت خود دارند و از زیر لحاف بیرون می‌آیند. این جانوران در ابعاد مختلف، در اصل خرچنگ‌هایی هستند که گوشماهی‌های خالی بر پشت‌شان حمل می‌کنند. قورباغه‌ها، خرچنگ‌ها و پروانه‌ها در این فیلم بدور از محیط طبیعی‌شان به نمایش گذاشته می‌شوند. بدین دلیل جلوه‌ای غیرعادی و تا حدود ترسناک دارند. تمامی داستان بدون دیالوگ و توضیح در این فیلم گویاست.
دیالوگ و جملات معنادار از ابزار مهم فیلم‌های کوتاه به حساب نمی‌آیند. کلام یا صدا در فیلم کوتاه نقش تقویت و تعمیق تصویر را دارد. حتی در شروع تاریخ سینما نیز فیلم‌ها و انیمیشن‌های کوتاه صامت بودند. به نوعی باید گفت که"در آغاز سکوت بود و نه کلمه".