شیرین عبادی: <br> دولت ایران هزینه نقض حقوق بشر را در پرونده اتمی می‌پردازد

روز دهم دسامبر سال ۱۹۴۸ مجمع عمومی سازمان ملل، اعلامیه جهانی حقوق بشر را تصویب کرد.

تصویب این اعلامیه در حقیقت‌ واکنشی بود به جنگ جهانی دوم، جنگی طولانی که ۵۰ تا ۷۰ میلیون انسان را به کام مرگ فرستاد. ریشه این جنگ پایمال کردن ابتدایی‌ترین حقوق انسانی توسط خودکامگان بود.

در تنظیم اعلامیه جهانی حقوق بشر افرادی چون «جان همفری»، حقوق‌دان کانادایی، «چارلز مالک»، سیاستمدار و فیلسوف لبنانی، «رنه کاسی»، حقوق‌دان فرانسوی، «پنگ چون چانگ»، فیلسوف چینی و «النور روزولت»، همسر فرانکلین روزولت رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، نقش اساسی داشتند.

این اعلامیه، با ۴۸ رای موافق، بدون رای مخالف و تنها ۸ رای ممتنع به تصویب رسید. کشورهای بلوک شرق، اتحاد جماهیر شوروی، عربستان سعودی و آفریقای جنوبی از جمله کشورهایی بودند که به این اعلامیه رای ممتنع دادند.

از آن سال به بعد این روز یعنی دهم دسامبر به عنوان روز جهانی حقوق بشر نام‌گذاری شده است.

اعلامیه جهانی حقوق بشر یک پیمان‌نامه بین‌المللی است که کشورهای امضاکننده‌ی آن ملزم به رعایت تمامی ۳۰ ماده‌ی آنند. آزادی مذهب و عقیده، حق زندگی و امنیت شخصی، ممنوعیت شکنجه و توهین و رفتار تحقیرآمیز، تساوی در برابر قانون، ممنوعیت توقیف و حبس خودسرانه، ممنوعیت مداخله و جستجو در زندگی خصوصی افراد و مکاتبات، آزادی عبور و مرور در داخل کشور و نیز ترک کشور و آزادی انتخاب محل اقامت از جمله حقوق مسلم انسانها در اعلامیه جهانی حقوق بشر است.

شیرین عبادی، وکیل و حقوقدان می‌گوید بعد از تصویب این پیمان‌نامه وضعیت حقوق بشر در جهان رو به بهبود گذاشته ولی هنوز موارد مکرر نقض حقوق بشر در سراسر دنیا مشاهده می‌شود.

دویچه‌وله: خانم عبادی، ۱۰ دسامبر سالروز تصویب اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر در مجمع عمومی سازمان ملل است. ایران جزو اولین کشورهایی بود که این اعلامیه را امضاء کرد. ۶۱ سال پس از تصویب این اعلامیه وضعیت حقوق بشر در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

شیرین عبادی: ایران نه تنها به اعلامیه جهانی حقوق بشر رأی مثبت داد، بلکه بعداً به دو کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی- سیاسی و حقوق اقتصادی‌- اجتماعی پیوست و متعهد اجرایش شد. اما متأسفانه این تعهدات را اجرا نکرده است و خصوصاً در سال گذشته روز به روز وضعیت حقوق بشر در ایران بدتر می‌شود، تا حدی که سازمان ملل متحد طی قطعنامه‌ای برای بیست و پنجمین بار به دولت جمهوری اسلامی ایران اخطار کرد که وضعیت حقوق بشر را بایستی در ایران ارتقا بخشد.

به طور کلی در این ۶۱ سالی که از تصویب اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر می‌گذرد، به نظر شما آیا سازمانهای حقوق بشر و به طور مشخص سازمان‌های وابسته به سازمان ملل، پیشرفتی در بهبود وضعیت حقوق بشر داشته‌اند یا نه؟ به طور مشخص شما فعالیت‌ نهاد نوپای شورای حقوق بشر در سازمان ملل را چه طور ارزیابی می‌کنید؟

در این که از تاریخ تصویب اعلامیه‌جهانی حقوق بشر تا به امروز وضعیت حقوق بشر به طور کلی در جهان رو به پیشرفت بوده است بحثی نیست. اما صحبت سر این است که پیشرفت بسیار کند است و عملکرد سازمان ملل متحد عملکرد مطلوبی نیست. یعنی بایستی با قدرت بیشتری با کشورهای متخلف و نقض‌کننده‌ی حقوق بشر برخورد شود. اما راه‌حل این نیست که ما بگوییم سازمان ملل متحد یا شورای حقوق بشر جایی به درد نخور است، بلکه راه حل این است که سعی کنیم آن را تقویت کنیم. همان طور که گفتم در زمینه‌ی حقوق بشر دنیا دستاوردهای زیادی داشته است که از جمله من می‌توانم به دادگاه بین‌المللی کیفری، یعنی آی سی سی، اشاره کنم. شاید ۳۰ سال پیش در حد یک رؤیا بود که رئیس جمهوری را بخواهند به دادگاه احضار کنند و حکم جلب او صادر شود. چنانکه در مورد عمربشیر (رئیس جمهور سودان) اتفاق افتاد. راه حل حقوق بشر این است که ما سعی کنیم طرفداران آی سی سی را تقویت کنیم. سعی کنیم به دولت‌های ناقض حقوق بشر سخت‌تر گرفته شود.

سازمان ملل متحد و همچنین نهادهای وابسته به آن تا کنون چندین قطعنامه علیه نقض حقوق بشر در ایران تصویب کرده‌اند. آخرین آن هم قطعنامه‌ای بود که کمیته‌ی سوم سازمان ملل تصویب کرد. ولی ظاهراً آنطور که مشاهده می‌شود، تصویب این قطعنامه‌ها تأثیری در رفتار حکومت ایران و جمهوری اسلامی نداشته است. آیا به نظر شما این طور بوده است؟

باید توضیح دهم که آنچه در کمیته‌ی سوم به تصویب رسید، در مجمع عمومی هم عیناً تأیید خواهد شد. در حقیقت کمیته‌ی سوم اصل قطعنامه را تصویب کرد و فقط تشریفات صوری‌اش در مجمع عمومی است. بنابراین این قطعنامه در حقیقت مصوب مجمع عمومی سازمان ملل است. یعنی کلیه‌ی کشورهای جهان نشستند و اکثریت آن‌ها گفتند که دولت ایران رفتار غلطی با مردم دارد، مرتکب نقض حقوق بشر می‌شود و رفتارش را باید عوض کند. اما همان طور که اشاره کردید، متأسفانه دولت ایران بی‌اعتنا به قواعد حقوق بین‌الملل است و ازجمله به توصیه‌ها و قطعنامه‌های سازمان ملل متحد هم بی‌اعتنایی می‌کند و همین باعث می‌شود که پرونده‌ی حقوق بشر برای ایران روز به روز سنگین‌تر شود. یکی از عللی که دنیا حرف دولت ایران را در زمینه‌ی صلح‌آمیز بودن انرژی هسته‌ای قبول نمی‌کند، همین گونه امور است. یعنی دنیا می‌گوید، ما چه طور می‌توانیم به حرف دولتی که ظرف ۳۰ سال ۲۵ بار به او اخطار کردیم که مرتکب نقض حقوق بشر نشو، اعتماد کنیم که کلیه‌ی اقداماتش صلح‌آمیز است؟ این دولتی است که هیچ وقت به حقوق بین‌الملل توجه نداشته و بنابراین بازهم ممکن است در سایر جهات بی‌توجهی کند. بنابراین اگر دولتی مثل دولت ایران به قطعنامه‌ها بی‌توجه باشد، باید عواقب آن را در سایر زمینه‌ها متحمل شود که دولت ایران متأسفانه اکنون مشغول دادن هزینه برای بی‌توجهی به همین قطعنامه‌ها است.

خانم عبادی، هفته‌ی گذشته جدیدترین و آخرین جایزه‌ای که شما گرفتید، ، جایزه حمایت بین المللی از حقوق بشر از طرف موسسه خدمات بین المللی حقوق بشر انگلستان بود. شما این جایزه را به مادران عزادار ایران تقدیم کردید. علت این کارتان چه بود؟

کمیته‌ی ماداران عزادار ایران از مادرانی که فرزندان خود را در جریان اعتراضات مردمی اخیر از دست دادند یا این که فرزندانشان در زندان هستند و همچنین زنانی که مخالف خشونت‌های دولتی هستند تشکیل شده است. این زنان هر شنبه با لباس مشکی در پارک لاله گردهم می‌آیند و به خشونت‌های دولتی اعتراض می‌کنند. این مسالمت‌آمیزترین شیوه‌ی اعتراض به رفتار یک حکومت است. متأسفانه دولت نتوانسته است این را هم تحمل کند و بارها به این مادران حمله کرده‌اند. حتا در شنبه‌ی گذشته ضمن حمله و مضروب نمودن عده‌ای از مادران، حدود ۲۱ نفر را متأسفانه دستگیر کردند. مردم ایران می‌باید به هر شیوه‌ی ممکن از این مادرانی که داغدار و عزادار هستند دلجویی کنند. به آن‌ها احترام بگذارند و به آن‌ها بپیوندند. این کوچکترین سپاسی بود که من می‌توانستم تقدیم مادرانی کنم که با تحمل بسیار، اندوه بزرگ خودشان را حمل می‌کنند.

و خانم عبادی در آستانه‌ی روز جهانی حقوق بشر اگر پیامی برای مردم ایران دارید، ما می‌شنویم.

همه‌ی ما می‌دانیم که آرامش روزی به ایران برخواهد گشت که ضوابط حقوق بشر در ایران رعایت شود. اگر غیر از این باشد، آرامش نیست، بلکه خفقان است. می‌شود مردم را برای مدتی کوتاه خفه کرد اما آرامش جامعه مسأله‌ی دیگری است و آرامش جامعه زمانی امکانپذیر خواهد بود که ضوابط حقوق بشر اجرا شود.

مصاحبه‌گر: میترا شجاعی

تحریریه: کیواندخت قهاری