صادرات پزشک؛ یک تیر و دو نشان کوبا

وقتی ایتالیا با روزهای غمبار پیک کرونا مواجه بود، ارتش این کشور بیمارستانی صحرایی در ۵۰ کیلومتری میلان بنا کرد. کادر درمانی کافی اما برای پذیرش مبتلایان وجود نداشت و ایتالیایی‌ها دست کمک به سوی کوبا دراز کردند. ظرف یک هفته، ۵۲ پزشک، پرستار و بهیار کوبایی در لمباردی بودند. 

کوبا در یک ماه گذشته، حدود ۸۰۰ پزشک به ۱۴ کشور جهان گسیل کرده است. نظام درمانی کوبا از شهرت خاصی برخوردار است و پزشکان کوبایی در بحران ویروس ابولا نیز از هیچ خدمتی به جامعه جهانی دریغ نکردند. این همبستگی اجتماعی و انسانی، برای دولت سوسیالیستی هاوانا، درآمد قابل توجهی نیز به ارمغان می‌آورد.

بانک جهانی کوبا را پیشتازترین کشور در سرانه پزشک می‌خواند. در کوبا به ازای هر هزار نفر ۱۹/ ۸ پزشک وجود دارد. این نرخ در آلمان تقریبا نصف می‌شود؛ یعنی به ازای هر هزار نفر ۳۳/ ۴ پزشک موجود است. در کشورهای فقیر از جمله جاماییکا این نرخ بسیار کمتر است: ۳۲/ ۱ پزشک به ازای هر ۱۰۰۰ نفر. ارقام از جنبه دیگری نیز نومیدکننده هستند: در کشورهای در حال توسعه، ثروتمندان به اندازه کشورهای اروپایی از نظام درمانی بهره‌مند هستند و سهم باقی جمعیت، محرومیت و اکتفا به کمترین سطح مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی است.

"واحد مرکزی همکاری‌های پزشکی در کوبا" با توجه به شمار بالای کادر درمانی این کشور، آنها را برای خدمت به خارج اعزام می‌کند. دکترها و پرستارهای کوبایی به خرج دولت به خارج می‌روند؛ الگویی کاملا مغایر با روند موجود در کشورهای اروپایی. هیچیک از این کشورهای ثروتمند به دلایل اقتصادی، کادر درمانی خود را به سرزمین‌های فقیر و محروم صادر نمی‌کنند.

پزشکان کوبایی، بیش از همه به کشورهای آمریکای لاتین، کشورهای جنوب اروپا و کشورهای آفریقایی اعزام می‌شوند. آنها در خارج، حقوق بیشتری دریافت می‌کنند. هر چند سه چهارم دستمزد ‌آنها به صندوق دولت می‌رود اما پس از کسر مخارج مسکن و خورد و خوراک، ۳۰۰ الی ۹۰۰ یورو ته جیب آنها باقی می‌ماند؛ در حالی که حقوق ماهانه هر پزشک در خود کوبا معادل ۷۵ دلار است. 

این موقعیتی وسوسه انگیز برای پزشکان کوبایی است تا از کشورهای خارجی تقاضای پناهندگی کنند، اما هاوانا می‌کوشد در درجه اول، گروه‌های کاملا وفادار به نظام سوسیالیستی را به خارج بفرستند، وانگهی خانواده‌های این پرسنل به عنوان تضمین بازگشت، کماکان در کوبا می‌مانند.

پرتغال از سال ۲۰۰۹ پزشکان کوبایی را در نظام درمانی خود به کار می‌گیرد و برای هر پرسنل سالانه ۵۰هزار یورو می‌پردازد. هاوانا علاوه بر دریافت چنین مبلغی، از تخفیف‌های تجاری در مبادله به کشورها بهره‌مند می‌شود. مثلا از ونزوئلا برای تبادل ۲۰ هزار پزشک و پرستار، نفت ارزان دریافت می‌کند. "واحد مرکزی همکاری‌های پزشکی" در کوبا جزییات قراردادها را فاش نمی‌کند اما گمان می‌رود که تعرفه کشورهای ثروتمندتر بیش از کشورهای فقیر باشد. 

روزنامه "اکونومیست" می‌نویسد هم اینک مازاد پزشک کوبایی‌ها چشمگیر است زیرا دولت‌هایی که پس از سقوط دولت‌های چپ‌گرای آمریکای لاتین به قدرت رسیدند، کوبایی‌ها را به خانه برگرداندند. وقتی بولسونارو، رئیس جمهور دست راستی برزیل روی کار آمد، ۸۳۰۰ پزشک کوبایی را که عمدتا در مناطق محروم و دورافتاده این کشور کار می‌کردند، روانه کشورشان کرد. حالا اما شیوع کرونا، زنگ خطر کمبود کادر درمانی در برزیل را به صدا در آورده است. 

رئیس جمهور برزیل معتقد است که هدف کوبا از صادرات  پزشک، نفوذ و جاسوسی است. ایالات متحده آمریکا نیز صدور پزشک کوبایی را "تجارت انسان" و اقدامی مجرمانه تلقی می‌کند. واشنگتن متقابلا به آن دسته از پزشکان کوبایی که قصد فرار دارند، پیشنهاد کمک و حمایت می‌دهد.

کوبا به شدت نیازمند ارز خارجی است و ۴۶درصد صادرات این کشور را خدمات پزشکی و درمانی تشکیل می‌دهد. درآمد سالانه هاوانا از صدور پزشک، در فاصله زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵، بیش از ۵/ ۱۱ میلیارد دلار بود. در اهمیت امر همین بس که این مبلغ چهار برابر درآمد گردشگری کوباست.