موصل در تب احیای فرهنگ و هنر
۱۳۹۷ شهریور ۱۹, دوشنبه
پارکی در موصل. در گذشته داعشی‌ها در این پارک کودکان سرباز را آموزش می‌دادند. حال اما هزاران نفر برای حضور در فستیوال کتاب در این پارک حضور یافته‌اند. در چارچوب فستیوال برنامه‌های موسیقی و تئاتر اجرا می‌شود.
همچنین میزهای زیادی برپا شده‌اند که روی آنها پر از کتاب است؛ کتاب‌هایی که برای کمک به ساکنان موصول جمع‌آوری شده‌اند.
موصل دومین شهر بزرگ عراق است و اکنون تب احیای فرهنگ و هنر این شهر را فرا گرفته است. فستیوال کتاب در موصول تحت عنوان "من عراقی هستم و می‌خوانم" برگزار شده است. این اما تنها یکی از برنامه‌ها و رویدادهای فرهنگی است.
عنوان این جشنواره الهام‌گرفته از یک ضرب‌المثل عربی است که می‌گوید: «مصری‌ها می‌نویسند، لبنانی منتشر می‌کنند و عراقی‌ها می‌خوانند».
علی البارودی، استاد زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه موصل می‌گوید: «ما زمانی به ارزش چیز‌ها پی می‌بریم که آنها را از دست می‌دهیم». او که یکی از وقایع‌نگاران غیررسمی موصل است، پیوسته با دوچرخه‌اش در شهر در حرکت است و از خسارات به‌بار‌آمده و همچنین روند بازسازی موصل عکس می‌گیرد.
الباردوی تصریح می‌کند که آزادسازی موصل از چنگ داعشی‌ها برای او به مثابه تولدی دوباره بوده است.
در دوران سلطه‌ی داعشی‌ها زیان و خسارات فراوانی به فرهنگ و هنر وارد شد. ستیزه‌جویان داعش تندیس‌های شاعران و نویسندگان را تخریب کردند، صنایع دستی و هنری و سازهای موسیقی را نابود کرده و کتابخانه دانشگاه را به آتش کشیدند. بسیاری از کتاب‌های ارزشمندی که در این کتابخانه نگهداری می‌شدند، برای همیشه از دست رفته‌اند.
موصل تحت سطله داعش همچنین شاهد منع نشر کتاب، منع آثار هنری غیرمذهبی و همچنین کشته شدن موزیسین‌ها و هنرمندان بود.
سال‌های درد و رنج
سرکوب فرهنگ به و هنر چندی پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز شد؛ زمانی که گروه‌های اسلامگرا در موصل آرام‌آرام قدرت گرفتند.
علی البارودی می‌گوید: «داعش به شبح می‌ماند. آدم او را نمی‌بیند، اما او حضور دارد و مخفیانه سرگرم جمع‌آوری اطلاعات درباره ماست تا اگر زمانی بازگشت بتواند از آنها استفاده کند».
به گفته‌ی او داعش در واقع از سال ۲۰۰۵ میلادی در خفا و از سال ۲۰۱۴ به این سو به طور علنی حکمرانی می‌کرد. الباردوی می‌افزاید: «نابود و ریشه‌کن کردن داعش کار آسانی نیست. من در دوران داعش هر روز هزار بار می‌مردم و زنده می‌شدم. حال موصل باید ترسی را که از داعش داشته، پشت سر بگذارد».
پدر الباردوی به او هشدار می‌دهد که او محتاط‌تر باشد، اما ثبت کردن تحولات و بازسازی شهر با کمک عکس برای او به مأموریت می‌ماند.
او اوضاع کنونی را با وضعیت حاکم در نخستین سال‌های پس از ۲۰۰۳ مقایسه می‌کند. عراقی‌ها در آن زمان دگرگونی‌ها و آزادی را که سال‌های متمادی در انتظارش بودند، جشن می‌گرفتند، تا اینکه اسلام‌گرایان افراطی به تدریج در صحنه ظاهر شدند تا با آمریکاییان بجنگند و تغییرات مثبتی را که عراق شاهد آن بود، متوقف کنند.
امروز اما بسیاری از شهروندان موصل بر این باورند که روند دگرگونی‌ها را باید تداوم بخشید.
مروان طریق نیز از استادان دانشگاه موصل است و اعتقاد دارد که این شهر در ماه‌های اخیر شاهد پیشرفت‌هایی بوده است. او می‌گوید: «اوضاع در ماه‌های پس از داعش بهتر از وضعیتی است که ما در ماه‌های پیش از روی کار آمدن گروه "دولت اسلامی" شاهدش بودیم».
طریق یکی از نخستین کسانی بود که پس از آزادسازی موصل از چنگ داعش پا به محوطه‌ی بمباران‌شده‌ی دانشگاه گذاشت. خساراتی که در انستیتوی او به بار آمده بود، وحشتناک بود. این استاد دانشگاه موصل در این باره تصریح می‌کند: «هر چیزی که ربط و پیوندی به هنر داشت، تخریب شده بود. پیانو، عود، گیتار و همچنین تابلوهای هنری و مجسمه‌ها».
او به کمک دانشجویان خود و بدون پشتیبانی دولت کوشید که خسارت را آرام‌آرام برطرف کند. مروان طریق می‌گوید، دولت عراق به هر کسی که در دوران سلطه‌ی داعشی در موصل مانده بود، ظن دارد و گمان می‌کند که آنها با داعشی همکاری می‌کنند.
این در حالیست که شهروندان موصل هنوز هم از اعضای داعش که گریخته‌اند و مخفیگاه‌های زیرزمینی به سر می‌برند، وحشت دارند. این استاد دانشگاه می‌گوید: «به همین دلیل هم در هنر معاصر به ندرت می‌توان چیزی را یافت که با دوران اشغال موصل توسط داعش سروکار داشته باشد.»
به نظر می‌رسد که فعالیت‌های هنری نقشی در کمک به شهروندان موصل که در دوران سطله داعش درد و رنج کشیده‌اند، بازی نمی‌کنند. این در حالی است که در مناطق کردنشین عراق روندی دیگر حاکم هست. برای نمونه یک هنرمند ایزدی تصاویری را نقاشی کرد که در آنها سرنوشت ایزدی‌ها تحت ظلم و سرکوب داعشی‌ها روایت شده است.
هنرمندان موصل راهی دیگر پیدا کرده‌اند تا آزادی بازیافته‌ی خود را جشن بگیرند. در ماه مه سال ۲۰۱۷، زمانی که جنگ ارتش عراق با داعش در بخش غربی شهر جریان داشت، علی الباردوی و مروان طریق نمایشگاهی در یکی از ساختمان‌های دودزده و سیاه دانشگاه برپا کردند تا نمایش تابلوهایی هنری و اجرای موسیقی‌ای که مدت‌ها ممنوع بود را تحقق بخشند.
افزون بر این ابتکار عملی به جریان افتاد که در طی آن دانشجویان، استادان دانشگاه و افراد داوطلب کوشیدند، کتاب‌هایی را که از آتش‌افروزی‌های داعشی‌ها جان سالم به در برده بودند، نجات دهند و جمع‌آوری کنند.
الباردوی با کمک دانشجویان و شمار زیادی داوطلب موفق شد ۶ هزار جلد کتاب را از زیر خاکسترها بیرون بکشد و نجات دهد.
عمر محمد که به عنوان وبلاگ‌نویسی به نام "چشم موصل" شهرت دارد، فراخوانی را برای جمع‌آوری کتاب آغاز کرد و با تلاش خود سبب شد که هزاران جلد کتاب از خارج به منظور جایگزین کردن کتاب‌های ازدست‌رفته به موصل فرستاده شوند.
موسیقی نیز از دیگر رشته‌های فرهنگی است که تولدی دوباره را در موصل تجربه می‌کند. نوای عود نه تنها در حاشیه‌ی نمایشگاه‌ها که در فضای مسجد النوری در موصل به گوش می‌رسد؛ مسجدی که ابوبکر بغدادی، خلافت "دولت اسلامی" را از آنجا اعلام کرده بود.
یکی از اماکن فرهنگی نوساخته در موصل کافه‌ای ادبی است که فهد صباح و هریس یاسین راه‌اندازی کرده‌اند. در این کافه افراد جوان و سالمند نه تنها فضایی یافته‌اند تا در آرامش و در حین نوشیدن یک فنجان قهوه یا چای کار یا مطالعه کنند، بلکه شاهد کنسرت‌های موسیقی و بحث‌و میزگردهای ادبی باشند.
Judit Neurink