نگاهی تصویری به پانزده سال زمامداری آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان

هلموت کهل، صدراعظم سابق آلمان زمانی با رویکردی پدرانه از مرکل به عنوان "دختر" یاد کرده بود. اما مرکل خیلی سریع از زیر سایه "پدر" پا به بیرون نهاد. او رهبری حزب دموکرات مسیحی را در شرایطی برعهده گرفت که این حزب در اپوزیسیون قرار داشت. اما بزرگ‌ترین لحظه در زندگی سیاسی او متعلق به سال ۲۰۰۵ است.

در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۵، مرکل به عنوان نامزد دو حزب دموکرات مسیحی و سوسیال مسیحی به رقابت با گرهارد شرودر، صدراعظم آلمان از حزب سوسیال دموکرات پرداخت. رقابتی که سرنوشت آن با فاصله‌ای کم به نام مرکل رقم خورد. نتیجه انتخاباتی حزب دموکرات مسیحی بدترین نتیجه‌ای بود که این حزب از زمان تاسیس دولت آلمان در سال ۱۹۴۹ به نام خود رقم زده بود. همین پیروزی شکننده حکایتگر آغازی دشوار برای مرکل بود.

در آن هنگام حزب سوسیال دموکرات آلمان و ائتلاف دو حزب دموکرات مسیحی و سوسیال مسیحی تصمیم گرفتند یک دولت ائتلاف بزرگ در آلمان تشکیل دهند. آنگلا مرکل در روز ۲۲ نوامبر سال ۲۰۰۵ به عنوان نخستین زن در تاریخ آلمان و به عنوان جوان‌ترین صدراعظم تاریخ این کشور و همچنین به عنوان نخستین سیاستمدار شرق آلمان، کلید ورود به دفتر صدرات عظمی را از آن خود کرد.

آلمان در سال ۲۰۰۷ میزبان رهبران و سران کشورهای گروه هفت بود. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و همچنین جورج دبلیو بوش، همتای آمریکایی او نیز در این نشست شرکت کردند. جهان در آن روزگار در قیاس با جهان امروز، به لحاظ ژئوپلیتیکی، جهانی "آرام‌تر" و به مراتب "سالم‌تر" بود.

به رنگ لباس‌های مرکل هم توجه شده است. رنگ شلوار او معمولا تیره است. اما رنگ کت و بلوز او مرتب تغییر کرده است. برخی از تحلیلگران حتی مدعی شده‌اند که از روی رنگ کت مرکل می‌توان به حالات روحی آن لحظه او پی برد و می‌توان حدس زد که او چه پیامی برای گفتن به مردم و دیگر سیاستمداران دارد.

موضوع بر سر معماری سیاست اروپا در سال ۲۰۰۸ است. سروکار آنگلا مرکل با دو سیاستمدار "مرد سالار" افتاده است. نیکلای سرکوزی، رئیس جمهور فرانسه و سیلویو برلوسکنی، نخست‌وزیر ایتالیا. مرکل با این لبخند ملیح نسبت به برخورد این دو واکنش نشان داده است. حال آنکه موضوع بر سر آن است که در دوره بحران مالی، چه کسی هدایت واقعی اتحادیه اروپا را باید برعهده گیرد.

بدهی‌های مالی بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا افزایش یافته و این امر سرنوشت یورو را به مخاطره انداخته بود. مرکل خواستار اهدای کمک‌های مالی کلان به کشورهای مقروض اروپایی بود. در عین حال او خواستار اجرای سیاست‌های ناظر بر صرفه‌جویی اکید از سوی دولت‌های این کشورها شده بود. همین موضوع باعث شد که برخی از رسانه‌های یونان، آلمان تحت زمامداری مرکل را با آلمان دوران ناسیونال سوسیالیست‌ها مقایسه کنند.

مرکل سخنران خیلی ماهری نیست. از رفتن بین توده مردم تن می‌زند. خیلی کوتاه سخن می‌گوید و درباره سیاست‌های خود جاروجنجالی راه نمی‌اندازد. اما همین عملکرد او باعث محبوبیت او شده است. او بیشتر عمل می‌کند تا حرف بزند. همین توانایی و کارنامه او است که باعث شده بتواند هدایت چهار دولت آلمان را برعهده بگیرد.

زمانی رسید که کسی مرکل را مادر نامید. نه مادر کسی، بلکه مادر ملت آلمان. گرچه نوعی طعنه و طنز در این توصیف وجود دارد، اما حکایت از مهر مادرانه او نیز دارد. این مادر به امور کشور رسیدگی می‌کند و از ترس و نگرانی عمومی می‌کاهد. گرچه باید گفت که این توصیف، توصیفی است که با زمانه حاضر سازگار نیست.

مرکل زمانی گفته بود که "ما موفق می‌شویم". مراد از این جمله فائق آمدن بر بحران برخاسته از ورود پناهجویان به آلمان بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ بود. همین موضوع باعث شکاف عمیقی در جامعه آلمان شد. سیاست مهاجرپذیری و رویکرد او نسبت به بحران پناهجویی در آن موقع همچنان از مسائل مورد مشاجره در پرونده سیاسی مرکل به حساب می‌آید.

نشریه "تایم" در سال ۲۰۱۵، آنگلا مرکل را به عنوان "شخصیت سال" انتخاب کرد. تایم از او تحت عنوان صدراعظم جهان آزاد یاد کرد. گفته بود که مرکل در ایام سخت نیز از توانایی رهبری بسیار بالایی برخوردار است. او دو تجربه موفق را در پرونده خود داشت: فائق آمدن بر بحران مالی سال ۲۰۰۸ و همچنین چیرگی بر بحران پناهجویی سال ۲۰۱۵.

آنگلا مرکل، نخستین صدراعظم زن تاریخ آلمان است. گرچه او در مصاحبه‌های خود بر این موضوع تاکید خاصی ننهاده است. اما بسیاری از زنان دیگر در آلمان در سایه زمامداری او موفق شدند پله‌های ترقی را طی کنند. به عنوان نمونه آنه‌گرت کرامپ-کارن‌باوئر، هدایت حزب دموکرات مسیحی و وزارت دفاع را برعهده گرفت. اورزولا فون درلاین، پست ریاست کمیسیون اتحاد اروپا را از آن خود کرد و یولیا کلوکنر، وزیر کشاورزی شد.

مرکل رازنگه‌دار است. اینکه درباره دیگران، چه از نظر شخصی و چه از نظر سیاسی، چه می‌اندیشد، موضوعی است که هیچ‌گاه بیان نمی‌کند. او نظر خود را درباره دیگران فاش نمی‌کند. او مناسبات خود با دیگران را تنها بر بستر حفظ منافع ملی تنظیم می‌کند.

مرکل خیلی خوب می‌داند که یک قوطی شیر چند است. مرکل هیچ‌گاه حتی پس از سال‌ها هدایت و رهبری آلمان، خود را برتر از دیگران حس نمی‌کند. تصویرهای متعددی از مرکل وجود دارد که او را به هنگام خرید از فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها نشان می‌دهد. او مثل یک زن خانه‌دار، به فروشگاه می‌رود و مایحتاج خود را تهیه می‌کند. این عکس، البته تصویرگر بازدید از یک فروشگاه با گروهی از سیاستمداران چینی در سال ۲۰۱۴ است.

روشن نیست که مرکل این حرکت دست خود را از چه کسی و از کجا آموخته است. اما همین حرکت دست مانع از آن می‌شود که او پیکر خود را خم کند. پیام دیگری در این حرکت و رفتار خاص وجود ندارد. اما همین نوع قرار گرفتن انگشتان تبدیل به علامت اختصاری او شده است.

چیز زیادی درباره زندگی خصوصی آنگلا مرکل منتشر نشده است. او خیلی کم درباره زندگی شخصی خود سخن می‌گوید. اما بعضی از مسائل بر دیگران پوشیده نمانده است. مثلا اینکه مرکل همراه با همسرش، یوآخیم زائر، هر سال در ایام عید پاک برای پیاده‌روی به جزیره ایسکیا در ایتالیا می‌روند. البته امسال به علت کرونا موفق به تکرار این عادت سالانه نشدند.

بحران کرونا خیلی چیزها را در آلمان و همچنین در سطح اروپا تغییر داد. مرکل سیاست دقیقی در برابر مقابله با شیوع ویروس کرونا در پیش گرفته است. سیاستی که گرچه با انتقادهایی نیز روبه‌رو بوده، اما در مجموع موفق ارزیابی می‌شود. عملکرد مرکل در مورد کرونا حتی باعث افزایش محبوبیت مرکل در آلمان شد.

آنگلا مرکل دو سال پیش اعلام کرده بود که از نامزدی در انتخابات پاییز سال ۲۰۲۱ خودداری خواهد ورزید. اما تا آن هنگام او به وظایف صدراعظمی خود عمل خواهد کرد. بنابراین او ۱۶ سال صدراعظم آلمان بوده است. هلموت کهل نیز در کارنامه سیاسی خود ۱۶ سال رهبری آلمان را به عنوان صدراعظم این کشور برعهده داشته است.