هنرمندان جهان علیه نقض موازین حقوق بشر
۱۳۹۱ شهریور ۱۸, شنبه
هدف مبتکران نمایشگاه "نیوتوپیا ـ سرزمین حقوق بشر" که در شهر کوچک مشلن (Mechelen) در بلژیک برپا می‌شود، نمایاندن چگونگی اجرای منشور بین‌المللی حقوق بشر در قرن اخیر است. این منشور که شامل ۳۰ ماده می‌شود، سه سال پس از تأسیس سازمان ملل متحد در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸، از سوی مجمع عمومی این سازمان به تصویب رسید. مفاد این منشور حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی‌ای را که شهروندان هر کشوری باید از آن برخوردار باشند، مشخص کرده‌است.
دلیل این که شهر مشهلن برای برگزاری این نمایشگاه برگزیده شده، به گذشته‌ی این شهر که در سال‌های جنگ جهانی دوم به یکی از کانون‌های نقض حقوق بشر تبدیل شد، نهفته است: مشلن، یکی از ایستگاه‌های اصلی انتقال یهودیان و اقلیت‌های قومی "سینتی" و "روما" به اردوگاه مرگ آشویتس ـ بیرکنوآ (Auschwitz-Birkenau) بود. بیش از ۲۵ هزار تن از افراد این گروه‌ها که در شهرهای بروکسل و آنتورپن (Antwerpen) زندگی می‌کردند، بین سال‌های ۱۹۴۲ ـ ۱۹۴۴ در سربازخانه‌ی دوسن (Dossin) در این شهر اسکان داده شدند تا قطار مرگ از راه برسد و آنان را به اتاق‌های گاز این اردوگاه‌ها منتقل کند.
هرمن فان گوتم (Herman van Goethem)، مدیر هنری این نمایشگاه در این رابطه می‌گوید: «برای اغلب این افراد در اردوگاه آشویتس حتی شماره‌ای در نظر گرفته نشد؛ همه را مستقیم روانه‌ی اتاق‌های گاز کردند و کشتند.»
نمایشگاه دایمی "نیوتوپیا ـ سرزمین حقوق بشر" در محوطه‌ی اصلی و اتاق‌های سربازخانه‌ی دوسن برپا شده است. در این نمایشگاه یادگارهای بیش از ۸۰۰۰ قربانی "طرح یهود‌ی‌کشی هیتلر" به نمایش در آمده است: نامه‌ها، دفترچه‌ها‌ی خاطرات، گواهی‌نامه‌ها و اسباب‌بازی بچه‌ها از جمله‌ی این یادگارهاست.
پلی به سوی امروز
هدف نمایشگاه "نیوتوپیا ـ سرزمین حقوق بشر"، تنها بازبینی و کاوش در تاریخ و گذشته نیست. به گفته‌ی هرمن فان گوتم، این "گذشته‌ی ننگ‌آور" تنها نباید به عنوان فصل‌هایی از تاریخ که از سوی بازماندگان قربانیان بازگو شده و به ثبت رسیده، به دست فراموشی سپرده شود: «وظیفه‌ی ما اینست که پلی بین گذشته و حال، بین زمان ناسیونال سوسیالیسم و شرایط امروز ایجاد کنیم و دانش‌آموزان و جوانانی را که به دیدن این نمایشگاه می‌آیند از اهمیت حفظ و رعایت موازین حقوق بشر آگاه سازیم.»
دست‌اندرکاران برگزاری نمایشگاه بر این باورند که مسئله‌ی نقض موازین حقوق بشر، تنها به دوران نازی‌ها و هولوکاست محدود نمی‌شود و نمونه‌های بارز آن امروزه هنوز در سراسر جهان دیده می‌شود. به‌نظر فان گوتم، در حال حاضر کشورهای عربی که علیه ظلم و استبداد بپا خاسته‌اند، بیش از سایر کشورها با این مسئله دست به گریبان‌اند. او معتقد است که برقراری روابط و مناسبات دموکراتیک در این کشورها، تنها با تدوین قانون اساسی دموکراتیک میسر نیست: «باید کوشید تا روح دموکراسی‌خواهی نیز پس از "بهار عربی" در این کشورها برقرار شود.»
هنرمندان بی حق و حقوق
بر اساس تازه‌ترین آمار سازمان‌های "عفو بین‌الملل" و "دیده‌بان حقوق بشر"، در حال حاضر ۹۱ کشور در سراسر جهان از رعایت حقوق مدنی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در حق شهروندان خود سرباز می‌زنند. اغلب هنرمندانی که آثارشان در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده، از مواهب آزادی، برابری و عدالت در کشورهای خود بی‌‌بهره بوده‌اند. نیمی از هنرمندان از کشورهایی چون چین، روسیه یا کشورهای عربی برخاسته‌اند.
علی فرزات (Ali Ferzat) یکی از مطرح‌ترین کاریکاتوریست‌های جهان عرب، از جمله‌ی این هنرمندان است. او به دلیل مخالفت با سیاست‌های ضدبشری رژیم بشار اسد در سوریه، یک بار دستگیر و شکنجه شد: ماموران امنیتی، در بازجویی‌ها یکی از انگشتان دست او را به عنوان "هشدار" شکستند.
تیزار باتنیجی (Taysir Batniji)، هنرمندی که در کرانه‌ی باختری رود اردن به دنیا آمده، در حال حاضر از بازگشت به زادگاه خود محروم است: او در آثار عکاسی خود، از جمله برج‌های دیده‌بانی اسرائیلی را در سرزمین‌های فلسطینی به نمایش گذاشته تا شرایط دشوار فلسطینی‌ها را که زیر نظارت دایمی نیروهای اسرائیلی هستند، به بیننده منتقل کند.
یکی دیگر از آثار تیزار باتنیجی، که با طنزی تلخ به وضعیت بی‌خانمانی فلسطینی‌ها می‌پردازد، تصویر کردن خانه‌های ویران‌شده‌ی آنان هنگام حمله‌ی نیروهای اسرائیلی به مناطق فلسطینی‌هاست که در سال ۲۰۰۸ ـ ۲۰۰۹ صورت گرفت. او در این تصویر، در نقش کارمند یک معاملات ملکی ظاهر می‌شود که در حال تعریف کردن از "موقعیت باارزش" این ویرانه‌ها و بالا بردن قیمت آن‌هاست.
مونا هاتوم (Mona Hatoum)، هنرمند بریتانیایی لبنانی‌تبار در این نمایشگاه، اثری با عنوان "گلوله‌ی داغ" ارائه کرده که کره‌ی زمین را نشان می‌دهد. سطح این گلوله که با نوارهای پهن فولادی ساخته شده، جابه‌جا با چراغ‌های سرخ خطر پوشیده شده که یادآور مناطق بحرانی جهان است. هنرمند اوکرائینی، نیکیتا کادان (Nikita Kadan) برای نشان‌دادن شکنجه و سانسور در زادگاه خود، موتیف‌های یک بشقاب چینی با چهره‌ی یک زن را به کمک گرفته که دستی در حال فشردن گلوی اوست.
حقوق بشر و هنرمندان غربی
آثار هنرمندان غربی نیز که پایمال شدن موازین حقوق بشر را دستمایه‌ی کارهای خود قرار داده‌اند، در این نمایشگاه ارائه شده است: توماس لوخر (Thomas Locher)، هنرمند برلینی در تابلویی عظیم به این پرسش که آیا منشور حقوق بشر در کشورهایی که نظم قانونی آن‌ها با موازین حقوقی کشورهای غربی هم‌خوان نیست، به اجرا در می‌آید؟
توماس کیلپر (Thomas Kilpper) در تنها اثر خود در این نمایشگاه به مسئله‌ی پناه‌جویان جزیره‌ی لامپه‌دوزا در جنوب ایتالیا می‌پردازد. این جزیره که به سواحل کشورهای آفریقایی نزدیک است، "دروازه‌ی اروپا" لقب گرفته و کشتی‌های مملو از پناه‌جویان آفریقایی اغلب در آب‌های پیرامون آن غرق می‌شوند. توماس کیلپر، در تلاشی هنرمندانه، برجی با فانوس‌های دریایی برای جهت‌یابی این پناه‌جویان ساخته است.
خوشبینی رمانتیک
آثار ارائه شده در این نمایشگاه، نمایانگر دید واقع‌بینانه‌‌ی هنرمندان آن نسبت به عدم رعایت منشور حقوق بشر در اغلب کشورهای جهان است. تنها هنرمندی که این واقعیت تلخ را با امید به تغییری مثبت در این روند پیوند می‌زند، هنرمند اسپانیایی، فرناندو سانچز کاستیلو (Fernando Sànchez Castillo) است.
او در فیلم ویدئویی خود، شلنگ‌های آبپاش پلیس‌های ضدشورش را که معمولا برای پراکنده کردن تظاهرکنندگان بکار گرفته می‌شوند، با ترنم ملایم موسیقی کلاسیک به رقصی باله‌وار و نرم واداشته که سرانجام به یگانگی‌‌ای سرشار از شور و شوق می‌انجامد: به این ترتیب "نیوتوپیا"، به عنوان ناکجاآبادی که قرار است حقوق بشر در آن رعایت شود، نه تنها غیرقابل دسترس، بلکه در هاله‌ای از رمانتیسم هم فرو می‌رود.