واتيكان: پاپ ”نمى‌خواسته احساس مسلمانان را جريحه‌دار كند.”
۱۳۸۵ شهریور ۲۴, جمعه
واتيكان براى حل اين مسئله از قرار معلوم عجله داشت. به محض ورود پاپ به مقر تابستانى خود در «كاستلاندولفو»، مسئول جديد اداره‌ى مطبوعاتى پاپ، پدر «فِدِريكو لومباردى» اعلام داشت: پاپ به هيچ وجه قصد آن نداشته احساسات مؤمنان مسلمان را جريحه‌دار كند. رهبر كليساى كاتوليك قصد دارد رفتارى توأم با احترام و گفتگو با ديگر اديان و فرهنگ‌ها داشته باشند و البته به همين صورت در قبال اسلام.
پاپ در سخنرانى روز سه‌شنبه‌ى خود (۱۲ سپتامبر) در دانشگاه رگنسبورگ در بحث رابطه‌ى ميان عقل و ايمان، مسئله‌ى «جهاد مقدس» را به ميان كشيد. وى نقل قولى آورد از يك گفتگو ميان امپراتور مسيحى بيزانس «مانوئل دوم» كه به يك عالم مسلمان ايرانى گفته بود:
”به من نشان ده، كه محمد چه چيز جديدى ارائه داده است، و تو تنها چيز بد و غيرانسانى خواهى يافت، همانند اينكه او حكم كرده، ايمانى را كه او وعظ مى‌كرده را با شمشير بايد گسترش داد.”
پاپ استدلال امپراتور بيزانس در مورد ادعايش را نيز نقل مى‌كند كه گفته بود: ”خداوند به خونريزى خشنود نيست و رفتار غيرعقلانى با ماهيت وجودى خداوند در تضاد است. ايمان يك ميوه‌ى روح است و نه جسم. بنابراين اگر كسى بخواهد ديگرى را بسوى ايمان هدايت كند، بايد از اين توان خود بهره گيرد كه به نيكى سخن گويد و به حق بيانديشد و نه با ابزار خشونت و تهديد ... براى قانع ساختن يك روح عقلانى نياز به دست سنگين نيست، نياز به ابزار ضرب و شتم و هر وسيله‌ى ديگر براى تهديد به مرگ كسى نيست ...”
پاپ سپس در اين سخنرانى خود به تفصيل به رابطه‌ى فلسفى ميان ايمان و عقل پرداخت و شناخت عقلانى خداوند را معيار گفتگوى فرهنگ‌ها و اديان شمرد. واكنش‌ها نسبت به اين سخنرانى در جهان اسلام با تلخكامى توأم بود. رئيس شوراى اسلامى در آلمان، «على قيزيلقايا» اين سخنان پاپ را ”گمراه‌كننده و بشدت تأسف‌بار” خواند. از نظر وى اين سخنان به گفتگو ميان فرهنگ‌ها و اديان كمكى نخواهد كرد. رئيس شوراى اسلامى فرانسه خواستار روشن شدن موضوع شده است. برخى كارشناسان واتيكان‌شناس اين سخنان پاپ نسبت به مواضع سلف خود پاپ ژان پل دوم را تغيير در مسير ارزيابى مى‌كنند. پاپ سابق هر سه اديان توحيدى يهوديت، مسيحيت و اسلام را به يك خداى واحد و ابراهيم متصف مى‌كرد، در حاليكه از نظر برخى پاپ كنونى تفاوت قائل است ميان اسلام و مسيحيت، هرچند كه پاپ بنديكت شانزدهم در جاى ديگر بر وحدت بنيادين سه دين ابراهيمى تأكيد ورزيده است.
بهرحال در شامگاه پنجشنبه (۱۴ سپتامبر) نداهايى از واتيكان شنيده مى‌شد مبنى بر اينكه پاپ دستكم زمان مناسب را براى طرح اين مسئله انتخاب نكرده است. در شرايط تنش ميان جهان اسلام و جهان مسيحت انتخاب چنين نقل قولى مى‌تواند به سوء‌تفاهم‌هايى بيانجامد. ولى هيچيك از اين انتقادهاى محتاطانه بر اين باور نيستند كه پاپ از نظرات ضداسلامى برخوردار است. از قرار معلوم برخى روحانيان اطراف پاپ به هنگام ايراد سخنرانى دريافته بودند كه اين سخنان مى‌توانند ناخشنودى‌هايى را برانگيزند.