پیراهنی تابستانی و سرگذشت اردوگاه‌های مخوف "گولاگ"
۱۳۹۱ مرداد ۲۷, جمعه
هنگام ورود به ساختمان نمایشگاه نقشه‌ای بزرگ از اتحاد جماهیر شوروی سابق به چشم می‌خورد که نقطه‌های قرمز رنگ فروانی روی آن نشانه‌گذاری شده‌اند. هر نقطه مکان یک اردوگاه کار اجباری یا "گولاگ" در دوران حکومت استالین را نشان می‌دهد.
گولاگ مخفف عبارتی است به معنی "اداره کل اردوگاه‌های کار اصلاحی، شهرک‌های کار و زندان‌ها"؛ اداره‌ای که حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی آن را "اردوگاه کار اصلاحی" می‌خواند.
حدود ۲۰ میلیون نفر در فاصله سال‌های ۱۹۲۹ تا ۱۹۵۶ در این ارودگاه‌ها به بیگاری کشیده شدند. اردوگاه‌هایی که در مناطق دور افتاده شوروی در سرزمین سردسیر و یخبندان سیبری تا استپ‌های قزاقستان و بیابان‌های ترکمنستان بنا شده بودند.
نمایشگاه "گولاگ" که از یکشنبه (۱۹ اوت/ ۲۹ مرداد) در شهر وایمار آلمان برای بازدید عموم افتتاح می‌شود، نخستین نمایشگاه سیستم اردوگاه کار اجباری شوروی در آلمان است.
بنیاد "یادبود ارودگاه کار اجباری بوخن‌والد" آلمان و سازمان حقوق بشری "یادبود" - برگزارکنندگان این نمایشگاه - تلاش کردند تا سیستم ارودگاه‌های کار اجباری در حکومت استالین را از زاویه‌ای متفاوت با آنچه تا کنون در نمایشگاه‌های گولاگ در سراسر جهان برگزار شده، به تصویر کشند.
مکانی برای مجازات ابدی به همراه تمامی اعضای خانواده
نمایشگاه شهر وایمار نه تنها سیستم گولاگ و گوشه‌ای از رنج ۲۰ میلیون انسان را به تصویر می‌کشد، بلکه نگاهی دارد به جامعه‌ای که ارودگاه‌های کار اجباری در آن شکل گرفتند. بسیاری از کسانی که به این ارودگاه‌ها فرستاده شدند، منتقد سیاسی حزب کمونیست بودند.
قربانیان این ارودگاه‌ها شهروندان عادی تا آن دسته از افسران و پیشکسوتان حزب کمونیست بودند که در دوران استالین به جرم خیانت محاکمه و با یک درجه تخفیف محکوم به کار اجباری در گولاگ شدند. تمامی اعضای خانواده محکومان، حتی کودکان و سالخوردگان، نیز محکوم به سپری‌کردن عمر خود در گولاگ بودند.
هنگام ورود به سالن نمایشگاه گولاگ در وایمار، یک چوب‌لباسی دیده می‌شود که روی آن پیراهن تابستانی مندرسی آویخته شده است.
این پیراهن بنفش و رنگ‌و رو رفته پیراهنی است که والنیتا بوخانویچ−آنتونوا در هنگام بازداشت ناگهانی خود در سال ۱۹۳۸ بر تن داشت.
والنتینای ۳۱ ساله ۱۲ ماه را با این پیراهن در سه زندان مسکو سر کرد. او هم یکی از قربانیان دوران وحشت حکومت استالین بود.
سرگذشت این پیراهن از تأثیرگذارترین خاطرات قربانیان ارودگاه‌های کار اجباری شوروی است که در نمایشگاه شهر وایمار به تصویر کشیده شده‌اند.
به گفته ریکولا گونار- لوتگناو، راهنمای نمایشگاه، ارودگاه‌های کار اجباری دوران استالین زاویه تاریک "وعده پیشرفت" به یک جامعه انسانی است که زمامداران برای برآورده‌کردن آن از روش‌های غیرانسانی سود جستند.
نمایشگاه با یک نمونه پرسش‌برانگیز آغاز می‌شود: ماکتی از یک برج بلند که قرار بود ارتفاع آن ۴۰۰ متر و بخشی از بنای آن گردان باشد. پروژه ساخت این برج برای به رخ کشیدن توان علمی اتحاد جماهیر شوروی طراحی شد. به روایت راهنمای نمایشگاه، پروژه ساخت این برج مانند جامعه‌ای که قرار بود این برج نماد آن باشد، شکست خورد.
درست روبه‌روی ماکت برج یادشده، ایستگاه راه‌آهن، واگن‌های باری حمل و نقل زندانیان به ارودگاه‌های کار اجباری، بخشی از ابزار کار و تصاویری از زندانیان به چشم می‌خورد. کنار این تصاویر جعبه‌هایی هستند که در آنها تکه‌هایی از وسایل شخصی زندانیان جا خوش کرده‌اند؛ جعبه‌هایی که بخشی از رازهای زندگی قربانیان گولاک را به تصویر می‌کشند.
گوشه‌ای تاریک از تاریخی که "باید به جنبه‌های مثبت آن نگریست"
به گفته ریکولا گونار- لوتگناو، راهنمای نمایشگاه، هر کسی ممکن بود به جرمی ساده محکوم به تبعید به گولاک شود. حدود ۲۰ میلیون نفر از شهروندان روسیه عمر خود را در این اردوگاه‌ها سپری کردند. مردان و زنان و کودکانی که جامعه امروزی روسیه علاقه‌چندانی به یادآوری خاطره آنان ندارد.
ایرینا شربکووا، استاد تاریخ معاصر دانشگاه مسکو، معتقد است که بسیاری از مردم روسیه هنوز به دوران "استالین بزرگ" افتخار می‌کنند؛ دوران مردی پرقدرت که غرب از او واهمه داشت.
پروفسور شربکووا در گفت‌وگو با روزنامه آلمانی "تاتس" به مناسبت افتتاح نمایشگاه گولاگ در شهر وایمار، از آرزوی خفته داشتن رهبری پرقدرت میان مردم روسیه می‌گوید.
او به این زاویه تلخ از تاریخ کشورش اشاره می‌کند که نسل جوان روسیه فرصت بازنگری و تحلیل اشتباهات گذشته را نداشته است.
بر همین بستر است که سیاستمداران امروز این کشور مایلند "چهره‌ای استالین‌گونه" از خود نشان دهند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، حتی تأکید دارد که باید به "جنبه‌های مثبت تاریخ" نگاه کرد و به "سیاه‌نمایی گذشته" پایان داد.
شاید به این دلیل گاه فراموش می‌شود که ساخت کانال بزرگ قره قوم ترکمنستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر که فاز اول آن به طول ۴۰۰ کیلومتر بین سال‌های ۱۹۵۴ تا ۱۹۵۹ تکمیل شد، جاده و راهسازی در باتلاق‌های تایگا و سیبری به طول ۲ هزار کیلومتر، استخراج معادن ذغال سنگ و اورانیوم، ساخت راه‌آهن سراسری اتحاد جماهیر شوروی، مترو مسکو، یا پناهگاه‌های زیرزمینی و کار در مزارع اشتراکی (کلخوزها) قسماَ حاصل رنج میلیون‌ها انسان در اردوگاه‌های کار اجباری بوده است.