۱۲۵ سالگی فریتس لانگ، راهگشای سینمای آلمان

فریتس لانگ سینماگری بود که دید و نگاه آلمانی‌زبان‌ها را به سینما باز کرد. بسیاری‌ او را مهمترین سینماگر حوزه آلمانی‌زبان می‌دانند. در تأثیر و نفوذ او بر نسل‌های بعدی فیلم‌سازان جهان خواه در اروپا و خواه در هالیوود شک و تردیدی نیست. لانگ ۱۲۵ سال پیش در روز ۵ دسامبر ۱۸۹۰ در وین به دنیا آمد.

فریتس لانگ نخستین آثار خود را زمانی ساخت که رسانه‌ی فیلم صامت بود. او توانست بیاموزد که چگونه می‌توان داستان مورد نظر خود را با قدرت تصاویر روایت کرد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که لانگ در مجموعه فیلم‌های دکتر مابوزه که در دهه ۲۰ و اوایل دهه ۳۰ قرن گذشته ساخته شد، کاراکترها، شخصیت‌ها و رویدادهایی از دوران ناسیونال سوسیالیسم (دوران نازی) را که بعدها به جرگه تاریخ پیوستند، به تصویر کشیده است.

فریتس لانگ در فیلم حماسی تاریخی "نیبه‌لونگ‌ها" که در سال ۱۹۲۴ در دو بخش تهیه شد، یکی از اسطوره‌ها و حماسه‌های ملی آلمانی‌ها را روایت می‌کند. با نگاهی بر این فیلم صامت می‌توان دریافت که "نیبه‌لونگ‌ها" نخستین فیلم فانتزی یا تخیلی تاریخ سینما است.

فیلم معروف متروپولیس را می‌توان موفق‌ترین اثر فریتس لانگ دانست. این فیلم حماسی و علمی‌تخیلی الگو و الهام‌بخش بسیاری از فیلم‌های بعدی در این ژانر شد، به‌ویژه در هالیوود. فیلم متروپولیس چندین بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و از جمله در فضای آزاد در جلوی دروازه معروف براندنبورگ در برلین به نمایش درآمد.

فریتس لانگ کارگردانی خلاق و پرتخیل بود. او در هنگام ساختن فیلم (در تصویر در حین فیلمبرداری زنی در ماه) به همراه تیم و عوامل فیلم دست به آزمایش می‌زد و می‌کوشید تا با بعد، نور و سایه بازی کند. او بُعدها که به ساختن فیلم‌های ناطق پرداخت، آزمایش‌های گوناگونی با صوت انجام داد.

فیلم "ام" نیز یکی از شاهکارهای فریتس لانگ محسوب می‌شود. پتر لوهه، در این فیلم بازی درخشانی از خود نشان داد. او در این فیلم در نقش قاتلی ظاهر می‌شود که کودکان را می‌رباید و آنها را به قتل می‌رساند. صحنه‌هایی از فیلم که قاتل در آن شتابزده در حال گریز است، از سکانس‌های موفق و تاثیرگذار در آثار فریتس لانگ به شمار می‌رود.

فریتس لانگ پس از روی کار آمدن رژیم نازی در آلمان این کشور را ترک کرد و پس از ساختن یک فیلم در فرانسه راهی آمریکا شد تا فصلی تازه را در هالیوود تجربه کند. او به سرعت به جایگاهی محکم در سینمای آمریکا دست یافت. فیلم "خشم" (محصول ۱۹۳۶) با بازیگری اسپنسر ترنسی و سیلیوا سیدنی نخستین فیلمی بود که لانگ در فراسوی اقیانوس اطلس ساخت.

"شما فقط یک بار زندگی می‌کنید" (محصول ۱۹۳۷) عنوان دومین فیلمی است که فریتس لانگ در آمریکا ساخت. این فیلم با زبانی هیجان‌برانگیز داستان تراژیک و سرنوشت مأیوس‌کننده یک زوج را حکایت می‌کند. فریتس لانگ و لئون شامروی که فیلمبرداری این اثر را برعهده داشت، تصاویر سیاه و سفید مجذوب‌کننده‌ای خلق کردند.

فریتس لانگ خود را با شرایط استودیوهای فیلم‌سازی در آمریکا وفق داد و توانست از همان اواسط دهه سی قرن بیستم به‌طور پیگیر کار کند و فیلم بسازد. او از آزمودن راه‌های تازه و کسب تجربیات جدید در ژانر‌های دیگر ابایی نداشت. بیشتر تلاش‌های او با موفقیت همراه بود. یکی از این آثار "بازگشت فرانک جیمز" (محصول ۱۹۴۰) است که در ژانر وسترن ساخته شده و در آن هنری فوندا (راست در تصویر) بازیگری کرده است.

لانگ که از دست رژیم نازی‌ها گریخته بود، در شماری از آثاری که در آمریکا ساخت، به وطن جدیدش آمریکا و هم به وضعیت بغرنج حاکم در آلمان پرداخت. فیلم "جلادان هم می‌میرند" (محصول ۱۹۴۳) ماجرای سوءقصد به راینهارد هایدریش، حکمران نازی‌ها در شهر پراگ را روایت می‌کند. نمایی از فیلم "جلادان هم می‌میرند" که دو سال پیش از سقوط هیتلر ساخته شد.

شماری از فیلم‌هایی که فریتس لانگ در طول فعالیت‌هایش در آمریکا خلق کرد، از آثار به‌یادماندنی "فیلم نوآر" محسوب می‌شوند؛ سبکی که لانگ در آن با نور و سایه، رنگ‌های سیاه و سفید و همچنین زاویه‌هایی ماجراجویانه‌ی دوربین برای فیلم‌برداری استفاده کرده است. نمایی از فیلم "زنی در پنجره" (محصول ۱۹۴۴) که در سبک "فیلم نوآر" ساخته شده است.

در حالیکه فیلم‌دوستان در آلمان با بسیاری از فیلم‌های معروف و صامت فریتس لانگ آشنا هستند، می‌توان در بین آثاری که او در آمریکا آفرید، هنوز هم نمونه‌هایی تازه و ناب پیدا کرد. برای نمونه "رازی پشت در" (محصول ۱۹۴۸) یکی از آثاری است که از همه کمتر شناخته‌ شده است. این اثر نیز در سبک فیلم نوآر ساخته شده است.

برخی از آثار فریتس لانگ مانند فیلم جنایی "بلو گاردنیا" (محصول ۱۹۵۳) با توجه به پخش‌های تلویزیونی در آلمان شناخته‌شده‌تر هستند. در این اثر آنه بکستر و ریچارد کونته نقش‌آفرینی کرده‌اند. عنوان آن برگرفته از ترانه‌‌ای به همین نام است که نت کینگ کول، هنرمند معروف سبک جاز آن را در این فیلم می‌خواند.

"تعقیب بزرگ" (محصول ۱۹۵۳) نیز یکی از آثار به‌یادماندنی و از شاهکارهای فیلم نوآر محسوب می‌شود. در این فیلم گلن فورد (چپ) و لی ماروین (وسط) نقش‌آفرینی کرده‌اند. به عقیده کارشناسان و منتقدان "تعقیب بزرگ" از جمله آثاری است که الهام‌بخش بسیاری از فیلمسازان نسل‌های بعدی بوده است.

فریتس لانگ در سال ۱۹۵۶ به اروپا بازگشت و توانست در آلمان پروژه ساخت سه فیلم را به اتمام رساند که در مقایسه با آثار پیشتر او قدرت و هیجان کمتری دارند. یکی از فیلم‌ها "ببر ایشناپور" است. البته این فیلم‌ها هنوز هم در جشنواره‌های جهانی در برنامه‌های ویژه که به سینمای آلمان و آثار فریتس لانگ اختصاص دارند، نمایش داده می‌شوند. لانگ که در آخرین سال‌های زندگی‌اش تقریبا نابینا شده بود، در سال ۱۹۷۶ درگذشت.