Хаубици од Бугарија
26 мај 2018
Има неколку стиха од легендарниот Џони Штулиќ, од легендарната „Азра“ и легендарната песна „Балкан“ во кои тој опишува една специфична долгогодишна ситуација. Тие стихови одат вака во оригинал: „Ми смо људи цигани судбином проклети / увијек нетко око нас доѓе, па нам прети“ и со децении имаат големо значење за супкултурата на поранешните југословенски простори. Тоа не се навредливи стихови ниту за народите од поранешната федерација, ниту за Ромите, ниту за него самиот, туку една уметничка асоцијација за неволјите на жителите на овие простори.
Во една ововременска метафора тие можат да се трансферираат и на сегашната ситуација во која се наоѓаат македонските граѓани, а посебно македонскиот народ. Со години се толчи нивната иднина со барања за наводен компромис и од исток и од југ, и кога овдешната политичка структура на власт со сиот ризик го претстави тој компромис, партнерите отаде границата сега ги поттурнуваат граѓаните уште поблиску до работ на провалијата. И со тоа го поттикнуваат природниот инстинкт за одбрана и повторно зголемување на недовербата кон другиот.
Договорот за добрососедство што владите на Зоран Заев и Бојко Борисов го потпишаа лани летото беше неверојатен успех за надминување на прерасудите меѓу Македонија и Бугарија и вистинска основа за градење на партнерски и пријателски односи меѓу двете земји и нејзините граѓани. И Заев и Борисов покажаа дека имаат материјал за лидерство со визија и свртување кон иднината наместо кон лажните или вистинските митови од историјата. Во договорот има дел кој се однесува на своевидно препрочитување на историјата и на можно исфрлање на сите заблуди и погрешни толкувања. Не што нема ништо страшно во тоа, туку е и апсолутно пожелно. Ако можеа Франција и Германија, по долги векови војни, да најдат меѓусебно разбирање за историјата и настаните од неа да ги архивираат на полиците, каде што им е местото, без да се обидуваат преку нив да им даваат храна на денешните национални митови, зошто да не се обидат да го направат тоа Македонија и Бугарија. Ако можеа нивните покојни лидери, Франсоа Митеран и Хелмут Кол, во септември 1984 година, 70 години по почетокот на Првата светска војна, да се држат фатени за рака на крвавото поле во Вердан, каде што загинаа 700.000 војници, за илустративно да ја покажат бесмисленоста на хоророт и со нивниот гест да покажат дека пријателството ги научило лекциите од страшното минато – зошто тоа не се обидат на сличен начин да го направат лидерите на Македонија и Бугарија на едно од крвавите полиња од Првата светска војна, на пример.
„Автентични историски извори“
Но, за жал, нациите на Балканот се мали, а нивните амбиции сто пати поголеми. Оставете ги настрана овие трилер преговори меѓу Скопје и Атина околу решението за името. Луѓето овде се навикнаа на резигнација по неочекуваните пресврти. Она што почнува да се тркала од Софија по историскиот договор на Заев и Борисов, како да им даде артилериско полнење на одредени бугарски структури за да го искористат неочекуваниот момент за некаква си „победа“. Старите духови добија нова акцелерација и некои изјави што доаѓаат оттаму го зголемуваат сомнежот во македонското општество.
Бугарската влада неодамна го именуваше историчарот и поранешен дипломат Ангел Димитров за претседател на бугарскиот дел од заедничката комисија која треба да „придонесе за објективно научно толкување на историските настани засновано на автентични историски извори“. На чело на македонскиот дел е академик Драги Ѓорѓиев од Институтот за национална историја. Професорот Димитров, кој беше бугарски амбасадор во Македонија од 1994 до 2001 година, со едно големо пледоаје во бугарските медиуми веднаш ги претстави „автентичните историски извори“ за објективно толкување на историјата и уште пред да се состане мешовитата историска комисија нејзината работа ја доведе до прагот неуспех, затоа што неговите тврдења се целосно спротивни од фактите на македонската историографија. Но, ако неговите тврдења се точни, тогаш поновата македонска историја била целосно фалисфикувана, а образовниот систем изграден на лажни факти.
Што кажа Ангел Димитров? Во изјавата за бугарската телевизија тој ги повтори старите тези на тамошните историчари дека Гоце Делчев е Бугарин, но дека нема никакви пречки да биде славен како херој и во Македонија. „Делчев, кој е Бугарин по потекло, работел за слободата на Бугарите што живееле во некогашната географска територија Македонија. Тој е херој за сите нас и тоа треба да биде разбрано од нашите колеги во Република Македонија. Со колегите од Македонија ќе седнеме да ги разгледаме сите спорни теми од нашето заедничко минато за да откриеме дека тоа не може да биде негирано и тоа сега кога Република Македонија се стреми кон ЕУ и НАТО“.
На какво негирање на минатото мисли Ангел Димитров нашироко елаборира во големото интервју за софискиот весник „Дневник“. Поучно е да се знае што мисли шефот на бугарскиот дел од мешовитата историска комисија, затоа еве некои позначајни делови од тоа интервју.
„Поновиот мит создаден во комунистичиот период е дека Македонија се ослободила сама, дека имало силен отпор и дека сама стигнала до државноста. Ова доаѓа како негирање на улогата на бугарската војска во протерувањето на Вермахтот од Вардарска Македонија. Само што вистината е совршено поинаква – главниот тек на воените дејствија е дека Југославија е ослободена, а локалните партизани во Македонија се незначителна сила. Дури и германските документи потврдуваат дека тие не ги сфаќаат како сериозен противник и дека единствен противник е бугарската војска. Тоа се реалните факти.“
„Ние сакаме многу јасно со нашите колеги да расчистиме феномени, настани, факти кои се веќе демантирани од текот на историското време. Како и на кој начин е формирана современата нација, како и од каде доаѓаат директивите за преземените дејствија, како и на кој начин бугарските комунисти стигнуваат до националното предавство направено под силниот притисок на Москва, а не само на Титова Југославија.“
„Ова се работи што имаат историска димензија и мораме да ги дебатираме за да им дадеме почисто објаснување. Тоа би требало да се поврзе и со образованието на младите генерации во Македонија и да се каже многу јасно дека Бугарија не била и не може да биде прогласувана за непријател на Македонија.“
„Околу фактите за т. н. окупација - Бугарија се враќа на 3-4 години во воена ситуација во Вардарска Македонија. Истото важи и за Првата светска војна. Во 20. век бугарското управување таму беше само во воено време, кога државните закони не можеа целосно да се спроведат. Огромниот дел од мажите, всушност, учествуваат активно во бугарската војска, дел од нив се на линијата на фронтот, но поголемиот дел се користи да го воспостави редот во внатрешноста на државата. Значи, не може да стои тезата дека Бугарија е некој вид окупатор. Во Втората светска војна не постои конфликт меѓу мнозинството од населението во Македонија и бугарските власти.“
„Друг мит создаден за време на комунистичка Југославија е т. н. отпор против бугарските окупатори. Овој отпор, всушност, се состои од герилците на Тито, под раководство на српски емисари. Бројот на т.н. борци за македонската комунистичка држава се околу 1.000-1.500 луѓе, партизанските бази се претежно надвор од територијата контролирана од бугарските власти, администрацијата и армијата. Тие прават одредени вооружени акции, но без вистинско воено значење за промена на ситуацијата. Не станува збор за масовно учество на локалното население“.
Окупација и хармонија
Чудно. Ако имало таква хармонија во Македонија за време на бугарската окупација што дошла бидејќи „не можеле целосно да се спроведат државните закони “, од каде се оние 26.000 загинати за четири години. Зарем сите загинале во оние два месеца по бугарската капитулација и брзото приклучување кон сојузниците, кога германските армии се повлекуваа од Грција?
Бугарската историографија вели дека за време на Страцинско-кумановската операција од крајот на октомври до средината на ноември тие го ослободиле Куманово и Скопје, а потоа продолжиле кон Приштина и Ниш. Во „Историјата на татковинската војна на Бугарија 1944-1945 година“ го пишува и ова за ослободувањето на Скопје на 13 ноември и веселбата на 14 ноември: „Населението на Скопје ги пречека ентузијастички бугарските војски, со песни, цвеќиња, со прегратки и бакнежи – така како што се пречуваат родни браќа. На мостот на Вардар се одржа митинг. Главниот штаб на НОВ и ПО на Македонија, сепак, побара бугарските војници веднаш да го напуштат градот, бидејќи, според нив, Бугарската народна армија не се разликувала од бугарската монархофашистичка армија“.
Ако тоа е така, дали оние слики на раздраганото население на Скопје, кога со букети цвеќе ги пречекува партизанските единици на чие чело одат Михајло Апостолски, Димитар Влахов и Методија Андонов Ченто, се лажни вести? Или, пак, се лажни фактите од македонската историографија дека во ослободувањето на Скопје учествуваат Дванесеттата, Третата, Осмата и Шеснаесеттата македонска бригада? Дека борбата за Скопје започнува утрината на 12 ноември во јужниот дел на градот и дека имало жестоки борби? И дека борбата траела до крајот на идниот ден, кога германските сили се повлекле низ Качаничката клисура.
Други колумни од авторот:
Заев и Борисов ја фрлија коцката, дали ќе ја преминат и реката?
Како сега да се прочистат историските факти – да им се додаде малку на бугарските војски кои учествуваа во ослободувањето на Југославија со одлука на Тито, а да се намали еден дел од херојството на партизанските единици? За да се задоволат обете страни во мешовитата комисија. Тоа ќе биде најгнилиот од сите можни гнили компромиси. Ангел Димитров е во право кога вели дека за делот од заедничката историја треба да се расправа со факти. Па макар тие биле непријатни и за едната и за другата страна. Но ако фактите кои сака да ги приложи бугарската страна се дека партизанските единици, а потоа народната војска, броела 1.000 до 1.500 лица - тоа е омаловажувачки. Ако сака да зборува за наводната хармонија на бугарските фашистички окупатори и локалното население, тоа е целосно извртување на фактите. Ако пак бугарската страна сака да ја разубави историјата, тоа може само да предизвика гнев кај македонските колеги и работата сигурно ќе пропадне.
За крај, само еден дел од колумната на амбасадорот Александар Јорданов, наследникот на Ангел Димитров на местото во Скопје, објавена во декември 2004 година во „Утрински весник“: „Страницата за минатото треба да биде прочитана. Прочитана целата и со доброто и со лошото во неа, со светлините и сенките. И важно е заеднички да се обидеме да го пренесеме доброто. И почитта спрема мртвите. Така, во мојата резиденција во Скопје јас го чувам споменикот на македонскиот херој Кузман Јосифовски-Питу. И секоја година на 23 февруари - денот на неговата трагична смрт - положувам букет свежо цвеќе, а вратата на резиденцијата е цел ден отворена за да можат сите кои сакаат да го направат истото“.
Ова се убави зборови според кои може да се гради довербата и да се гледа кон иднината. Идеологијата и националните митови треба да се исфрлат што е можно повеќе од историските факти. Тоа еднакво важи и за македонската историографија. Само прашање е кој ќе има повеќе храброст да се соочи со историските факти. Или е многу полесно и поконфорно да им се предадеш на заблудите и на замислената големина и замислените историски права?