Договор на Косово и Србија: Важно ли е кој кому попуштил?

Белград и Приштина се договорија Србија повеќе да не им издава документи за влез/излез на оние кои поседуваат косовски лични карти при патување низ Србија, а Косово нема да им издава ист таков документ на оние кои имаат српска лична карта. Најважно за заедницата на косовските Срби: договорот предвидува дека луѓето можат слободно да патуваат меѓу Косово и Србија со своите лични карти. Договор за пререгистрација не е постигнат и нема многу простор да се верува дека ќе биде постигнат. 

Новиот договор ќе значи олеснето патување за граѓаните на Косово кои имаат косовски документи низ Србија. Досегашната пракса на издавање документи за влез/излез, подразбираше дека лицето кое на граничниот премин доаѓаше со косовска лична карта добиваше испечатено парче хартија на кое се сите информации видливи на косовската лична карта, но со српски печат. Патникот само така, со тој документ и косовска лична карта, можеше да го продолжи патот кон Србија. 

Таквата пракса доведуваше до значителни турканици на премините, а многу Албанци на дополнителното чекање гледаа како на некој вид понижување и секогаш кога можеа, избегнуваа да патуваат низ Србија. Договорот би можел да претставува добра вест и за косовските Срби кои би можеле да добијат дополнителни гаранции за правото да користат српски документи.

Веднаш по постигнувањето на договорот за слобода на движење во 2011, косовската страна почна со праксата на заплена на српските лични карти кои беа особено проширени во заедницата на југот на земјата. Според толкувањето на косовската влада, се работеше за илегални документи за чие користење Косово не преговарало со Србија. Иако одземањето на документите оттогаш е сопрено, српските лични карти на граѓаните кои живеат на Косово, во најголем дел косовски Срби, се сметаат за илегални. 

Усмен договор 

Новиот договор би можел да спречи такви натамошни обиди на косовската влада во иднина и да биде уште еден гарант за она што е веќе наведено во косовскиот закон- правото на двојно државјанство. Но, се уште не е сосема јасно дали договорот е навистина нов и дали со него ќе се легализираат српските лични карти на косовските Срби.

„Договорот е усмен. Пишаниот е потпишан во 2011 година“, рече во неделата српскиот претседател Александар Вучиќ откако веста за постигнатиот договор ја соопшти високиот претставник на ЕУ, Жозеп Борел во видео порака. 

 
„Од аспект на меѓународното право, усмените договори кои би биле обврзувачки се можни“, објаснува за ДВ, вонредниот професор на Факултетот за политички науки во Белград, Милош Хрњаз. Сепак, вели тој, таквите договори се многу ретки.

Новинарката на Н1, Сања Соврлиќ, која е по потекло од Лепосавиќ, вели дека е изненадена од таквиот договор.

„Навистина е неверојатно темата која предизвикуваше толку тензии на релација Белград-Приштина да се договори усно, а единствена гаранција на ЕУ да бидат неколку твитови, вклучително и оној со видео пораката на шефот на европската дипломатија“, вели таа за ДВ.

Сѐ се врти околу симболите 

Едно од толкувањата е дека со усниот договор е договорено како ќе се спроведува она што е договорено во 2011, а во прилог на тоа говори и констатацијата на Вучиќ дека се исправени некои работи од договорот од 2011, и дека тоа утре може да се смени.

Сепак, обврската на Косово да го почитува правото на косовските Срби да ги користат и своите српски лични карти би бил значаен исчекор во насока на почитување на правата на заедниците.

Исто така, тоа би било во согласност и со барањето на специјалниот американски пратеник за Западниот Балкан, Габриел Ескобар.

„Да бидеме реални. Тие луѓе на Косово имаат двојно државјанство. Тие се државјани на Косово и Србија. Во таа смисла, нивното право мора да биде заштитени од обете страни“, рече Ескобар во интервју за Н1. 

Но, дури и за српската јавност на Косово, тие потенцијални аспекти на договорот паѓаат во сенка на она што нашироко се гледа како попуштање на Вучиќ пред барањата на косовскиот премиер Албин Курти, триумф на принципот на реципроцитет и предавство на српските национални интереси. 

„Најновиот договор за слобода на движење покажа колку сѐ во врска со Косово се врти околу симболи“, вели Соврлиќ.

„Јавноста во Србија одново дознава, а потоа многу брзо заборава, дека на Косово функционираат друг уставен правен поредок, без оглед дали некој го признава или не. Најавата на реципроцитет повторно ја наметна темата на слободата на движење и го забрза процесот на преговори. Граѓаните на Косово добија можност да патуваат во Србија без дополнителен документ, што порано не беше случај, но и Србија во овој процес ја наметна темата на српските документи кои ги издаваат полициските управи оттргнати од Косово, а кон кои Косово се однесуваше дискриминаторски последниве години“, вели Соврлиќ. 

Изградба на доверба 

Наместо документ за влез/излез, Србија отсега ќе истакнува известување за тоа дека косовските лични карти ги прифаќаат само од практични причини и дека тоа не претставува признавање на Косово. Овој чин е „де-факто признавање на Косово“, заклучуваат многумина во косовската јавност.
„Договорот би можел да биде претставен како изградба на доверба и нешто што може во иднина да влијае на животот на граѓаните, без оглед на различното гледање на статусот на Косово. Но и на Косово и во централн Србија се негува дух на популистички начин на комуникација. Поради тоа е многу тешко, на јавноста која постојано се подгрева за конфликт и се антагонизира кон Албанците/Србите, да и се соопшти дека е сосема во ред, без оглед на различните реалности и политички ставови кон некои прашања, луѓето слободно да се движат со оние документи кои ги поседуваат“, вели новинарката Сања Соврлиќ.