Експлозивниот Ден на основањето на Република Српска

Милорад Додик знае како да разбуди емоции. „Нема да ја спроведам таа одлука, а тие нека ја врзат за некоја друга работа“, свесно националистички претседателот на Република Српска ја коментираше одлуката на Уставниот суд на Босна и Херцеговина од 1995 година.

Уставниот суд, кој го сочинуваат судии од сите три конститутивни народи во Босна и Херцеговина, и тројца странски судии, донесе одлука 9 јануари 1992 година - денот на основањето на Република Српска - да се прогласи за неуставен. Судот изјави дека ова ги дискриминира Бошњаците и Хрватите кои, исто така, живеат во РС.

Зошто 9 јануари е толку провокативен?

Уставниот суд потоа неколкупати ја потврдуваше таа пресуда. Но, таа не е спроведена до денес - напротив. На 9 јануари 2024 година, Република Српска повторно се претставува како држава во рамките на државата Босна и Херцеговина.

Датумот е исклучително емотивен. Познат е како повод за војната во 1992 година, најголемото масовно протерување и етничко чистење и најлошото крвопролевање во Европа од Втората светска војна. Прославувањето на овој датум е навреда, пред сè, за Бошњаците, најголемите жртви на војната. Убиството на околу 8.000 Бошњаци во Сребреница од страна на војската на Република Српска пред меѓународните набљудувачи е симбол на злосторствата во Босна и Херцеговина.

Годишнината како политички сигнал

Кога Република Српска ќе ја прослави 32-годишнината од своето основање на 9 јануари 2024 година, тоа е повеќе од празничен ритуал. За искусниот политичар и вешт провокатор Додик и за повеќе од милион Срби во Босна и Херцеговина, е ден кој секоја година се слави со помпа и парада, политички сигнал. За него заедничката држава на Србите, Бошњаците и на Хрватите постои само на хартија. Тој всушност тежи кон припојување на Република Српска кон Србија, според формулата „Сите Срби во една држава“.

Спорот за датумот на овој празник ги нагласува превирањата во Босна и Херцеговина, особено затоа што Додик повторно ја дестабилизира целата држава Босна и Херцеговина. Неодамна во Сенатот на РС го именуваше поранешниот шеф на српската разузнавачка служба Александар Вулин, кој е под американски санкции и е вистински проруски агитатор.

Противниците: Додик и Шмит

Со постојаните напади тој е во отворен судир со високиот претставник на меѓународната заедница за Босна и Херцеговина, Кристијан Шмит. Поранешниот министер за земјоделство на Германија (2014-2018) сега е осми политичар на оваа функција, која постои од 1995 година. Неговите овластувања се обемни, почнувајќи од донесување закони до разрешување на избрани функционери.

На почетокот на декември 2023 година, Шмит ја искористи можноста што му ја дадоа силите во Бон: Додик заврши на суд затоа што јавното обвинителство на БиХ го обвини дека не ги признава одлуките на високиот претставник. На ова му претходеа измените во Кривичниот законик на Босна и Херцеговина кои Шмит ги наметна летото, вклучувајќи и заострување на затворските казни за политичарите кои не ги спроведуваат одлуките на високиот претставник. Тие сега можат да бидат осудени на пет години затвор.

Ова беше и е политички и правно чувствителен тест за авторитетот на Шмит и на неговата канцеларија, кој ќе утврди дали тој може да ги гони политичарите кои отворено го отфрлаат Дејтонскиот договор. Мировниот договор од 1995 година со кој заврши војната ги стави двата полуавтономни дела на земјата (ентитети), Република Српска и Федерацијата БиХ, под покривот на централната власт, чија работа Додик постојано ја саботира.

Своето влијание врз државните институции го користи 64-годишниот Додик, кој ја извршуваше функцијата од 2010 до 2018 година и повторно од 2022 година. РС сега ги повлече своите тројца судии од деветчлениот Уставен суд на Босна и Херцеговина.

Дефиле во Сараево

Минатата година Додик покажа колку е запалив кога е во прашање архитектурата на оваа кревка држава во целина. Додик ја прослави 31-годишнината на РС на 9 јануари 2023 година во предградие на Сараево, кое е дел од територијата на Република Српска. Повеќе од 11.000 луѓе загинаа само во Сараево како резултат на српското гранатирање за време на војната 1992-1995 година.

Дефилето на полицијата од РС немаше само за цел да ги инспирира своите српски сонародници. Тоа беше и јасна порака до ЕУ и до САД, градителите на Дејтон. Непосредно пред парадата, Додик демонстративно му ја додели највисоката награда на РС токму на рускиот претседател Владимир Путин, со што ја истакна улогата на Русија за Република Српска. Русија повеќепати ја штитеше РС со своето вето во Советот за безбедност на Обединетите нации и со тоа го обезбеди нејзиното постоење, рече Додик.

Оној кој има таков пријател очигледно не мора навистина да се плаши. Минатата година, по парадата кај Сараево, Кристијан Шмит самоуверено најави дека такво нешто нема да се повтори во иднина. Додик оваа година на некој начин се држи до тоа. Наместо парада дење, тој сега организира дефиле навечер.