Вирусот како временска машина

На почетокот велевме дека по овој вирус светот каков што го познававме нема повеќе да биде возможен. Но одеднаш се враќаме во тој истиот свет. Како што луѓето се враќаат во местата коишто ги напуштиле. Исто како што шпанските платеници некогаш биле заразени од мистериозната болест на носталгија, кога биле далеку од дома. Болеста во 1688 година е опишана од страна на извесен доктор Хофер од Базел со јасни физиолошки симптоми кои може да доведат и до смрт: несвестица, висока температура и проблеми со желудникот. И за новиов вирус најпрво беа споменати сиптоми како што се сува кашлица, температура, болки во грлото и тешко дишење. Потоа на оваа листа се додадоа губење на вкус и мирис. Но мислам дека има уште еден, сѐ уште неопишан симптом кој му припаѓа на профилот на овој вирус.

Носталгија за светот од вчера која те јаде одвнатре. Новиот вирус исто така се покажа како вирус на минатото. Кога велиме „светот од вчера“ тоа не е само една метафора или алузија на мемоарите на Штефан Цвајг со ист наслов. Во буквална смисла се работи за светот од пред некој ден. За светот од пред неколку недели или месеци. Навикнати сме да чуствуваме носталгија за нешто што постоело пред подолго време, случки или места од детството, за далечни времиња. Дури тврдам дека човек може да чуствува вистинска носталгија и за работи кои никогаш не се случиле. И понекогаш оваа носталгија за неслучените работи е посилна. Но и ова се промени со новиот вирус.

Изолација во простор и време

Парадоксот гласи: светот кој ни недостасува е тука, околу нас. Кога ќе погледнам низ мојот прозорец на празната улица и малата кафетерија на аголот, веднаш чуствувам актутна носталгија, па можам да кажам и болка, под услов таа болка да биде дел од носталгијата на  етимолошко ниво. Болка и носталгија – простете за оваа тафтологија – за едно место, кое го посетив пред само еден месец. И што е многу важно: поради едно место кое го немам напуштено, кое е тука пред моите очи. Тоа е нешто сосем поинакво и ново. Светот не исчезна, тој е тука пред нас. Но, и покрај тоа чуствуваме болно отсуство, болен недостаток на светот. Исто како што градите погодени од оваа болест страдаат од недостаток на кислород.

Повеќе:

-Бројките да се претворат во луѓе: Литературата во време на корона

Полека ќе почнеме да разбираме дека не е само изолација во простор, туку и во време. Не го напуштаме само просторот на светот, туку и времето во него. Човечкото тело е приморано да живее во органичена сегашност, без хоризонтот на планирана блиска иднина. Во нормален свет луѓето живеат во блиската иднина, со планови, состаноци, аранжмани, возбудени за она што следи. И сега одеднаш сето ова заврши. Сите дестинации се избришани. Иднината – избришана.

Сето минато на светот

И што сега? Ни остануваат само смерниците од минатото. Човекот не е создаден да живее само во реалноста на моментот. Ако нашето тело се ограничи само на одреден број движења, нашата внатрешност која се состои од мисли, желби, стравови, станува особено немирна. Постојано кружи. Во иднината е невозможно, но затоа пак го имаме целото минато на светот на располагање. И нашето сопствено. И што прави светот во вакви времиња? Вади стари семејни албуми и разгледува црно-бели фотографии. Бендот „Д Кинкс” еднаш отпеа: „Луѓето се сликаат за да докажат дека навистина постоеле”. Тоа е добра причина. Мора да бидеме сигурни дека светов постоел - и ние во него. Телевизиите прикажуваат стари филмови и серии (нови и онака нема да има во скоро време). Спортски канали репризираат големи финалиња од светските фудбалски првенства. Го гледам финалето Аргентина - Холандија од 1978 година и одеднаш се претворам во десетгодишно момче.

Тоа беше првиот натпревар што го гледав со татко ми и се сеќавам на чувството дека сум еднаков на возрасните. Се обидував уште повеќе од нив да се вознемирувам за нефер играта на аргентинскиот тим и со мојата мала тупаница удирав по масата. На крај победи Аргентина, ние бевме на страната на губитниците што не изненадува ако се земе в предвид моето бугарско минато. Да се гледаат стари мечеви е повеќе од губење време. Тоа враќа сеќавања на заборавени искуства, мириси и ликови. Одеднаш минатото почнува да расте, времето не ти остава празен простор. Агрегатната состојба на минатото веројатно е течна или гасовита. Затоа минатото некогаш е тешко да се опфати, се движи лесно и пополнува сѐ.

Втор бран носталгија 

Вирусот се покажа како временска машина. Но, треба да се потсетиме дека минатото никогаш не е без вина. Не знаеме кога и како може да се појави политички Франкенштајн кој ни ветува нов свет, изграден вез нашата носталгија за тоа што поминало. И тој би можел да вети дека повторно ќе нѐ направи среќни. Порано идеологиите се однесуваа на иднината, за да се легитимираш, денеска сѐ почесто се за минатото.

Тоа е наједноставната легитимност, како да потпишуваш бланко чек. Минатото служи за да се потсетуваш и да има што да раскажуваш, изобилува со приказни и луѓе, но е апсолутно празно и како град на духови ако се обидуваме да живееме во него или да присилиме други да го прават тоа. Ќе мора да бараме други скривници во времето. Освен тоа сметам дека ќе има и втор бран носталгија - носталгија за овие два-три месеца карантин, кога бевме сам по сам, а сепак сите заедно.

Георги Господинов (роден 1968) е најпреведуван современ бугарски писател. Неговите романи „Природен роман“ и „Физика на тагата“, како и збирките поезија и драмите, се преведени на 25 јазици. Господинов, меѓу другото, е добитник на Централноевропската награда за литература Ангелус (2019) и Наградата за литература Јан Михалски  (2016).