Војната, тагата и бесот

„Finie la guerre?“ - „Крај на војната?“ Автомобилот со германските преговарачи, кој на 6 ноември од насока на Белгија ја премина границата со Франција, предизвика еуфорија кај француските војници. Армиите сѐ уште беа позиционирани една наспроти друга, но се чинеше дека четиригодишната војна се приближува до својот крај. Политичарите од Берлин можеби со себе носат и цигари, како „предвкус“ на мирот? Матијас Ерцбергер, шеф на германската делегација, меѓутоа има негативен одговор. „Како непушач не можев да им ја исполнам желбата“, напиша тој во своите мемоари.

Но, тој и неговиот француски колега, маршалот Фердинанд Фош, ги исполнуваат копнежите на милиони Европејци, кога нешто подоцна, рано изутрината на 11 ноември 1918 година, во вагон во шумата на Компјењ, на околу 90 километри североисточно од Париз, го потпишуваат примирјето меѓу Германија и Сојузничките сили. Германија капитулираше. Неколку месеци подоцна, во полната Сала со огледала во Версај, двете страни официјално го потпишуваат Мировниот договор.

Повеќе: Макрон и Штајнмајер заедно на 100-годишнината од Првата светска војна

Последната германска офанзива

Германската војска сѐ до летото 1918 година напредуваше на Западниот фронт. Делумно успеа да поврати дури и големи територии, иако бројот на војници меѓу март и јули од 5,1 падна на 4,2 милиони. Сепак, на Германското царство му успеа да ги затвори дупките до летото 2018-та, со тоа што ги повика повторно војниците кои биле ранети, а кои во меѓувреме се опоравиле. Покрај нив, на војската се приклучуваат и првите регрути, родени во 1900 година.

Повеќе: Првата светска војна - различни толкувања во балканските учебници

Но, Германците се соочени со сосема нов непријател - Американците. Откако американскиот претседател Вилсон ѝ прогласи војна на Германија во април 1917 година, неговите војници доаѓаат од преку Атлантикот. Во раната есен 1918-та секојдневно доаѓат по 10.000 американски овјници. Историчарот Џон Киген оценува дека младите Американци биле неискусни во борба, но „одлучувачки било што нивното доаѓање имало влијание врз противникот, и тоа длабоко депримирачко влијание“.

Конечно, добро вооружените американски единици се тие кои ја одлучуваат војната во полза на Сојузничките сили. Највисокото германско армиско раководство есента мора да признае дека војната веќе не може да се добие и дека целосниот распад на германскиот фронт би можел да се спречи само со прекин на огнот.

„Една руина до друга“

Со прекинот на огнот од 11 ноември Европа зад себе остави четири години на невидено крвопролевање и дотогаш невидено разурнување. Ерцбергер во текот на патувањето низ Белгија и Франција и лично се уверил во пустошот: „Немаше ниту една единствена куќа, една руина до друга“, пишува тој. „На месечевата светлина остатоците се креваа нагоре како страшила, немаше живо суштество.“

Ерцбергер исцртува биланс на војна која беше смртоносна како ниту една друга претходно. Техничкиот напредок и индустријализацијата донесоа оружје кое со својот квантитет и квалитет ги засени сите претходни: тенкови кои се чинеа неуништливи, подморници кои маневрираат под површината на водата, артилерија со гигантски дострел, смртоносни гасови.

6000 мртви секој ден

Од 1916 година Германците го употребуваа „Долгиот Макс“ - оружје со долг дострел (до 48 километри), тешко 300 килограми, со цевка долга 35 метри. Со него Германците на 23 март 1918 година го гаѓаа Париз. Дел од гранатите паднаа врз црквата Сан Жерве во момент кога се одржуваше богослужба. Загинаа 88 луѓе, а повредени беа околу сто.

Воените историчари проценуваат дека во Првата светска војна се испукани околу 850 милиони артилериски гранати. Убивањето во оваа масовна војна беше индустријализирано, загинаа околу 11 милиони војници. Во државите кои беа вклучени во војната вкупно биле регрутирани околу 56 милиони луѓе. Во просек, секојдневно во војната гинеле по 6000 војници. Покрај тоа, имало и повеќе од 21 милиони повредени војници - луѓе без екстремитети, или со загубен дел од рацете и нозете, луѓе сосема неподвижни или делумно парализирани, луѓе кои ослепеле или оглувеле.

Оттука, не зачудува што по крај на војната копнееле пред сѐ војниците. „Веќе не е невообичаено околу 20 од 100 војници да си заминат без дозвола, при што, доколку бидат фатени, им следува затвор во траење од два до четири месеци. Но токму тоа е она што некои го сакаат - на тој начин да избегнат борби“, нотира уште во мај 1918 година германскиот командант, принцот Рупрехт од Баварија. Во месеците што следуваат фронтот на страната на Централните сили станува сѐ покревок - голем број војници одбиваат да се борат, други си заминуваат дома на своја рака.

„Лежиш во креветот и ти си болест, прелом на черепот, стомачна рана, фрактура на карличната коска“, го опишува Алфред Деблин во својот роман „Ноември 1918. Германска револуција“ животното чувство на регрутите.

Повеќе: Гаврило Принцип: терорист или херој?

Раѓање на „Легендата за ножот в грб“

Редовите на Германците се проретчуваат. Армиското раководство смета дека е одговорно за тоа. На 19 септември 1918 година офицерот во чија надлежност било сместување на трупите, Ерих Лудендорф, пишува: „Го замолив Неговото Височество во владата да ги вклучи и оние кругови, на кои главно треба да им бидеме благодарни што стигнавме до овде. Сега тие господа треба да бидат ставени во министерствата, тие треба да го склучат мирот кој треба да биде склучен. Тие треба да ја сркаат чорбата што ни ја сварија.“

Со „тие господа“ Лудендорф мисли на политичарите од оние пратенички групи во Рајхстагот кои уште во летото 1917 година се залагале за склучување мир - социјалдемократите, левичарските либерали и припадниците на католичката Партија на центарот.

Со тврдењето за наводно предавство од страна на оние кои во татковината се уморни од војна се занимава и маршалот Паул фон Хинденбург. Тој цитира реченица на „англиски генерал“ која можеби никогаш не е изречена: „На германската армија ѝ е зариен нож в грб.“ Генералот на кој се мисли, Фредерик Морис, категорично негира дека дал таква изјава, но неговите објаснувања не помагаат - „Легендата за ножот в грб“, тврдењето дека војната е загубена само поради „предавството“ одвнатре, е родена. Таа, како што се вели, подоцна придонесла многу за пропаѓањето на Вајмарската Република.

„Бес, бес, бес, а смисла никаде“

Но, прво, 11 нември 1918 година го донесува долго посакуваниот крај на војната. Сепак, тој не носи и крај на страдањата. Луѓето го немаат ни најнеопходното за живот, обземени се со тага. Згора на тоа се шири и чувството дека војната се водела попусто, дека се страдало попусто.

„Бесмисленоста ја достигна највисоката точка, бес, бес, бес, а смисла никаде“, го опишува Валтер Зернер гневот на своите сонародници. Ова отровно чувство ги обзема пред сѐ Германците. Тоа е плодна почва за политичкиот подем на поранешниот војник на фронтот со име Адолф Хитлер.