Време за соочување

Ниту беше толку светло пред одлуката, ниту таков мрак не има обвиено по одлуката на Брисел да не понуди отварање на пристапните преговори со Македонија и Албанија. Мнозинството на граѓаните и онака одамна станаа имуни на било што поврзано со термините „ЕУ, преговори, членство”, било да е тоа во позитивна владина или негативна опозицијска конотација. Да бидеме реални. Ниедна Влада, оваа на Заев или посакуваната на Мицкоски, не ќе можеше да направи повеќе во оваа ситуација, која сѐ уште не е завршена. Тоа е вистината која мораме да ја признаеме. И која не прави различни од досега најнекредибилната влада и опозиција во историјата на нашиот политички систем.

Она што можеше да се направи навреме беше пропуштено од самиот почеток. Две години по ерупцијата на спорот со Бугарија, на нашата јавност сѐ уште не и е сосема јасно кој со кого е во спор, кој посредува, какви се договори се постигнати и како понатаму. Ставот на Софија е јасно дефиниран со Парламентарната Резолуција, додека од наша страна одговорот (ставот?) е деклариран преку владини соопштенија, твитер статуси, прес конференции, тет-а-тет средби помеѓу „квалитетите од СДСМ и ВМРО”, но со унисоно, владино и опозицијско едногласно избегнување на Собранието. 

Нашата какофонија не може да го ублажи фактот дека ставот на Софија е гранитно солидно врежан во Договорот од 2017 година, составен со директно учество и доброволен потпис од страна на нашето политичко и дипломатско водство. Да, сосема е политички легитимно е да спориме со содржината. Не е државнички легитимно да пост-фестум се пишманиме за она што го имаме потпишано а притоа никој не ни држел ниту деца во заложништво ниту пиштол врз чело. Ниедна дебата за Договорот не може да биде издржана се додека не се осврнеме кон контекстот во кој истиот се составувал и потпишувал. Разбирлива е еуфоријата на Заев и Димитров да по долгогодишно чмаење во опозиција (и заслепеноста на Османи од прв-дипло-Албанец), во раните дни на новата власт си ставиле розеви очила и самоуверено потишувале нешто кое подоцна ќе го кинат како Еврејски татко кошула. Пишманењето е легитимно во домашни политички расправии, но не и во меѓународните односи.

Повеќе на темата:

-Пораки на поддршка и охрабрување по бугарското вето: „Не се откажувајте“

-Германски пратеници за бугарското вето: Критики за Софија и Вархеји

Нашето Собрание не реагира на Бугарската Декларација, нашата дипло-политичка екипа бега од сопствениот потпис. Две прашања кои поттикнуваат да се запрашаме за уште поболната евентуална асиметрија во билатералните односи: дали проблематичноста лежи во службените кавги на релација Софија – Скопје или пак во неслужбените договори помеѓу Зоран Заев и Бојко Борисов? Некогашното укажување дека можеби коренот на кризата во односите помеѓу двете земји се крие во првата средба во Софија помеѓу премиерот Борисов и опозиционерот Заев, денес добива на тежина поради чудните поведенија и изјави на премиерот Заев и опозиционерот Борисов.  

Резигнацијата е разбирлива, вклучително и „раскин” пораките на Пендаровски или веќе провидните плашења на Заев со „трети сили во регионот”. Разбирливи се и пораките за вртење кон САД (а кога тоа сме биле одвртени?), кои звучат звучно за публиката но не и уверливо за реал политиката. Во склоп на тој замислен пресврт, евидентен е обидот на Скопје да во однос на спорот со Бугарија настапува во улога или форсира имиџ на морален Давид соочен со силникот Голијат. Распределба на улогите кои навидум одговораат на бројчаната супериорност на Бугарија карши скромните човечки ресурси на Македонија. Но таа симплификација е употреблива единствено во вон-контекстуален и директен паритет помеѓу двете земји или во контекст на членството на Бугарија во ЕУ. Во реал-политичкиот аспект, подршката и потпирањето на Македонија врз Вашингтон ја релативизира таа поедноставена претстава на нештата. Притоа, ни Левијатанот отаде океанот не е сосема убеден колку е упатно во оваа борба  да  заземе само една страна.   

Други колумни од авторот:

-Последниот излез од вакуумот

-Македонски иредентизам и сепаратизам

-Бајден и Македонија

Во нашиот, а и поширокот дискурс кон спорот со Бугарија, впечатокот е дека побарувањата од Софија се „непријатно изненадување кое не соодејствува со современоста”. Но историчарите, како и институционалните мемории на западните и светски центри, ќе забележат дека таквите ставови се константа и континуитет на бугарската надворешна политика уште од пеесетите години на минатиот век. Дури и доколку нашата позиција се образложи како последица на наивноста или заборавноста, кој  може да поверува дека Европа, Франција и Германија немале никаква причина да се замислат околу последиците од толерирањето на епидемијата со бугарски пасоши. Верува ли некој дека никој во Вашингтон не бил запознает со ставовите на Бугарија пред да се потпише Договорот? Диспропорционалниот молк или резервираност на наведените (во споредба со спорот со Грција) укажува на спротивното.

Длабочината на македонско – бугарскиот спор не може да биде прецизно согледана и измерена сѐ додека не се стави во компаративно рамниште со останатите Давид-против-Голијат моменти ширум Европа. Поточно, како составен дел од прашањата за судбините на малите народи во судир со големи држави. Вклучително и наследените последици на Pax Americana ширум Европа изградена врз пост-воената потреба за мир преку задоволување на големите на сметка на малите, борба на демократијата против комунизмот. Од наша призма гледано, тоа секако ја оправдува воспоставената аксиома за Македонија како реализација на тежнеењето за сопствена држава на Македонците. Но, од призма на Бугарија тоа подеднакво подразбира полувековна борба на нивниот Давид против Југославија како Голијат во скутот на САД и Европа. Како маченичко жртвување на нивните сонародници во име на борбата против заканите кон феерацијата, комунизмот, стабилноста. Признале ние или не, аргументите на Софија не можат да се отфрлаат по ќеиф, посебно во однос на бугарското малцинство (некогаш или денес), улогата на комунизмот, политиката на Југославија виа СР Македонија кон нив итн. Признале во Софија или не, наведените деликатни и за дискусија вредни аргументи паѓаат ги обесмислуваат нивните аргументи и наративи со секој ступиден предизборен статус на Џамбаски и прифаќање на мерење на центиметри во просташтво со овдешните им простаци.

Како понатаму? Можеби почетокот на пресвртницата кон подобро е во нашата усилба да во сета шизма препознаеме и признаеме нешто позитивно. Од наша гледна точка, признавањето на Бугарија на идентитетот и јазикот на Македонците е недоволна, непотполна и сомнителна понуда со задни намери. Но, од бугарска призма, таа е сепак отклон од некогашното en block непризнавање на било каква посебност и засебност на Македонците. Нашата пренагласена сомничавост кон таквото ретерирање е разбирливо, но сепак недоволно доколку на малиот исчекот не возвратиме со барем куртоазна позитивна реплика. Исчекор преку троа поголема приемчивост и спремност за, доколку не прифаќање, тогаш барем сослушување на софиските забелешки и ставови поврзани со нивното согледување на судбината на Бугарите во Македонија по втората светска војна и во текот на СФРЈ. За социалните демографски инжењеринзи изведувани под плаштот на титизмот и во име на братство-единството. За коренот и мотивите во создавањето на говорот на омраза кон се што е поврзано со Бугарија или Бугарите. Вклучувајќи ја и перфидно подметната теза за нивното потекло и припадност на словенската група народи. Во ваква зовриена атмосфера, таквите предлози е очекувано да предизвикаат гнев и оптужби за капитулантско попуштање, наклонетост дури. Но, доколку во таквата дебата се внесе мал дух на свежина, мошне лесно ќе се увиди дека во неа има сосема малку – или воопшто - спорни моменти кои го засегаат за македонскиот идентитет, кауза и јазик. И дека во име на одбраната на македонштината, се губи време и енергија во одбрана на веќе замрени историски субјекти и фактори.  Поедноставено, упатно е  во жарот на крикот за „борба за своите правдини”, Македонците поподробно  да согледаат што се нивни автентично идентитетски каузи, а што аследени, преземени туѓи борби.

По сопствена вина, Заев се повеќе се трансформира во лик кој повеќе ја комплицира отколку разрешува состојбата на односите со Бугарија. Но неговата компликација сеуште ќе биде фактор без кој нема да се може благодарение на вербално драматичната и суштински испразната понуда на опозицијата. Која уште повеќе се обесмисува низ симплицистичката понуда за враќање на Македонија на почетокот на спорот и пред потенцијално нови, уште подрастични побарувања. Не спорејќи ја желбата за постигнување договор или љубов кон сопстениот народ, отсаството на парламентаризмот од нивниот вокабулар и деловник ја подрива секоја усилба да се наметнат како фактори од државнички ранг и сплотеност околу предизвикот со кој на крај ќе мора да се соочат. Од било која позиција и по било која избрана писта на дејствување. 

Тивко и ненаметливо, но педатно и достоинствено, Румен Радев успеа да во релативно кус период се наметне како домашно официрски и надворешно џентелменски прифатлив претставник на Бугарија со државнички белег. Впрочем, тоа е и пораката од неговата средба со претседателот Бајден. Неговата тврдост околку бугарските ставови сепак не се прелева во анти-македонистички вокабулар, ниту пак си дозволува да со непринципиелни пораки се вплетува во нашите домашни прилики онака како што Пендаровски си дозволи со несфатливо некоректните коментари за ривалите на Радев во Софија. 

Македонија, вклучително и нашите подржувачи, треба да најдат сили за истапување од сегашната двотактна мимикрија на државништво и дипломатија и изберат лик кој со имиџ на достоинствен и признат поборник на македонштината и со сопственото живтоно искуство и државничко педигре за претставителност во соседството. Замислата за приближување преку лична блискост, дружба и акшам пазарење демонстрирано од Борисов и Заев, заврши со неславен епилог при последната средба во Софија. Проследена со редок момент на согласност на двете општества за нивната дискутабилна надворешна претставителност и силна домашна недоверба. Ова не е веќе состојба за краватно крајбрежно сликање и маркетиншки оптимизам, туку е час за договор склучен помеѓу непомирливите во борба и лидери кон мирот, луѓе чии појави и ставови нудат уверение за домашен мир и надворешно помирување. Ова е час за наша верзија на Јан Парсли и Мартин МекГинис, за Арафат и Рабин, Мандела и Пит Бота. Имаме ли ние таков?