Желбата да сме дел од животот на писателот

Од  мигот кога го прочитав првиот роман  во детството, а тоа беше  во летниот распуст откако го завршив петтото одделение, го знам чувството на сите страсни читачи на прозата, особена на онаа романескната,  кое им дозволува целосно да се слеат со светот што пред нив се отвора, колку подолго се предаваат и небаре исчезнуваат во приказната. Не го паметам името на авторот на тој  роман, затоа што, како  што прават и  денешните деца, важен ми беше само насловот. „Ловци на жирафи“ се викаше романот. Тој сигурно не беше за деца, туку веројатно за возрасни. Важно беше дека тој што ми го беше позајмил скришно да го прочитам, го беше зел од големата библиотека на тетка му. Тоа го направи романот уште потаинствен. „Ова е авантуристички роман“, ми рече со  глас на строг учител, но со загадочен поглед, небаре сакаше да ми всади страв од тоа што се крие  во него. Авантура беше што тој ми ја позајми книгата без да ја праша тетка си, иако уште не  знаев  „авантура“. Ама другарот точно  знаеше,  затоа што веќе ја имаше прочитано книгата.Требаше да ја прочитам и јас, за да „диксутираме“ за неа. Познатиот шегобиец, мојот најдобар другар во детството, се обиде да ја зголеми таинственоста, па, во негов стил, додаде: „Прочитај го брзо! За да не  дознае тетка ми и да викне милиција!“ А кога исплашено го прашав, „а колку брзо“, тој шеретски се насмевна, „па, за една недела!“ Го прочитав романот за  група ловци од  европска земја, кои заминуваат во Африка да  ловат жирафи, за три дена. Не затоа што се плашев од  тетката, туку  најмногу од страв  од приказната. Откако прочитав една сцена на лов, ги прескокнував местата во кои можеше да има  убиства, крв и страдање на чудесно убавите жирафи. Кога  не ќе им успееше на ловците да го уловат брзото животинче со долги нозе, тие  се задоволуваа со некој слон, само заради скапоцената коска од долгите заби. Стравот ме натера да читам брзо. Сепак, тој „авантуристички роман“ ми ја откри  и  убавината на Африка. Откако  му го вратив романот на другарот, долго во себе ги носев мирисите, боите, звуците и сликите на Африка. 

Тогаш првпат насетив дека романот е врата кон имагинарен свет, во кој може да се стапне  во секој миг кога ќе го отвориме и ќе почнеме да читаме. Романите потоа ми го откриваа светот. Можев да ги живеам сите животи за кои тие раскажуваа. Можев да ги предвкусам  духовните состојби  на јунаците. Можев да научам многу повеќе за едно историско време отколку од сите историски читанки. Чувствував, романот  ми го открива погледот врз цел еден живот. Тоа беше мојот прв восхит за магијата на романот, кој кај мене е непроменет до ден-денес, не само затоа што и самата пишувам романи. Во него ја предвкусив мислата на Ниче од „Веселата наука“, каде во еден фрагмент вели дека   сака да  живее  и низ сите животи на другите. Ретко кој таква жед за живот поврзува токму со Ниче, но некогаш посредуваниот живот низ фантазијата се доживува многу посилно до реалниот. А романот навистина ни го дозволуваа токму тоа: за миг да живееме во еден живот што никогаш не би можел поинаку да ни биде пристапен. Да влегуваме и излегуваме, да се движиме во животната приказна на други луѓе, биле тие и имагинарни личности. Тоа задоволство  во романот ги привлекува особено префинетите, естетизираните души.

Секако, „авантуристичкиот роман“, за кој тоа лето долго зборувавме со другарот од детсвото кој, се разбира, сонуваше да оди во Африка  и да стане прочуен ловец, беше, пред се‘, мојата прва средба со романот како жанр и прва детска вежба во брзо читање книги. Подоцна читав брзо затоа што бев нестрплива да дознаам како приказната ќе заврши. Особено кога се работеше за големите класични љубовни романи. Така се научив да „голтам книги“, како што го доживував брзото читање. Во одредена смисла, кога  ние уште во детството  учиме многу да читаме, всушност учиме да живееме со книгите. Односно, не можеме да си го замислиме животот поинаку, освен со секогаш нови книги. Ние навистина се храниме со книгите, затоа што со читањето не ја заситуваме само нашата жед по приказни. Впрочем, таа е исконска за човекот,  а за тоа сведочат децата. Тие можат да продолжат да слушаат напнато една приказна по друга. Меѓутоа, и нашата жед по смисла, по одговори на многу животни прашања ја распламтува во нас „жедта по книги“. Книгите ја заситуваат нашата интелектуална жед, притоа, не смирувајќи ја, туку разбудувајќи уште поголема жед за читање. Сето тоа јас и ден-денес го асоцирам со  моето искуство во брзото читање книги во детството. Чудно, брзото читање во мене ја  култивираше способноста книгите да ги доживувам со сите сетила. Затоа што брзината  ја зголемува напнатоста при читањето. Тогаш, имено, се чита  „во еден здив“. 

Друга колумна од Кица Колбе: „Тајното писмо“ во книгите

Дури многу подоцна, во  последните години од гимназијата, кога едно време бев убедена дека мора да студирам литература, затоа што по секоја  цена сакав да станам писателка, почнав да се учам да ги читам романите полека и со големо внимание за начинот на кој беше раскажана приказната.Тогаш сознав дека бавното читање му дозволува на страсниот читач уште подолго да престојува во имагинарниот свет на романот. Тогаш  веќе не ги паметев книгите само по насловите, како што чинат помалите деца, туку ги избирав за читање само затоа што се восхитував на конкретниот писател. Тоа уште повеќе ме доведуваше  во состојба на духот која е слична на некакво имагинарно роднинство и блискост на читачот со љубениот писател. За него тогаш  страсниот читач ќе испрочита неброени биографии.  Во секоја нова ќе наоѓа детали  и нијанси за кои претходно не знаел.

Некому можеби ќе му се причини чудно што описот на желбата на читачот да биде не само дел од светот за кој писателот пишува во книгата, туку  и да биде дел од неговото време, од неговиот живот, го најдов кај еден православен богослов,  притоа голем естет и неверојатен читач. Александар Шмеман пишува на едно место во своите „Дневници“ за еден писател, дека откако ја прочитал петнаесеттата негова книга,  тој „му станал во  одредена смисла пријател“. Иако со  многу нешта кај него не се согласува, ниту пак има исто мислење. „Навистина е чудно, па дури и речиси загадочно, како некој може да љуби еден човек  само заради тоа што тој е. Тој пишува на еден начин што прави да жалам што  не сум дел од неговиот, а тој од мојот живот. Додека, пак, воопшто не жалам што не сум дел од животот на Хегел или на Кант. Дарбата за животот се однесува обратно пропорционално со дарбата за мислење.“ Што значи заклучокот на Шмеман? Имено, дека  дарбата за раскажување, која е суштината на прозата, всушност е дарба да ни се пренесе тајната, магијата на обичниот живот  на таков начин, што посакуваме да бидеме дел од животот на писателот. Шмеман затоа најмногу од руските писатели го сакал Чехов, кој не пишува за проблемите на верата во Бога како, на пример, Достоевски. Чехов пишува за магијата на животот на обичните луѓе. Писателите како Чехов го „воскреснуваат“ изминатиот живот на неповторливо „жив“ начин.

Друга колумна од Кица Колбе:Волшепството на читањето

Во таа смисла, јас можам да кажам дека кога го читам Пруст жалам што не сум дел од неговиот и тој од мојот живот. Не од восхит за социјалното милје во кое го минувал секојдневието, иако тоа сигурно при првите читања ме восхитуваше. Меѓутоа, пред некоја година имав можност во еден голем француски град да престојувам две ноќи во старата вила на бабата на  француски пријатели. Во неа времето беше застанало тогаш кога живеел Пруст. Секоја одаја од неа можеше да биде во еден од неговите романи. Се‘ беше автентично „прустовски“. Од тапетите, теписите, завесите, се‘  до покривките на раскошните канапеа! Ама затоа бањата беше нефункционална. И  ми се стори тесна како телефонска говорница. А електричните инсталации врз раскошните, но прастари тапети,  делуваа сурово. И ниту малку естетски!

Тогаш ми помина дефинитивно желбата  да живеам во амбиентот на Пруст. Ама тоа што остана трајно е жалењето за кое пишува Александар Шмеман: што не сум дел од животот на Пруст. Затоа што се надевам дека со него ќе ја споделам  и мојата фасцинираност од тајната на животот. Тајната на паметењето, на миризмите и на сликите од изминатото, изгубеното време. Од  друга страна, уште посилно од жалењето што не сум дел од животот на Пруст е  тоа што не сум дел од животот токму на Александар Шмеман. Тој е за мене најинспиративниот православен богослов на дваесеттиот век, но и една од најинтересните личности на тој век. Секако, малку повеќе  жалам само уште што не сум дел  од животот на Паул Кле!

Патем, Шмеман  постојано го читал и многу го сакал Пруст. Го читал  на француски. Шмеман е дете на руски емигранти, кои дошле во Париз по Октомвриската револуција. Во богословието на Шмеман, кое е поврзано со едно   длабоко естетско доживување на животот,  веќе  го најдов одговорот  за „изгубеното време“, за изминатото време кај Пруст. Шмеман  верува дека „христијанството е благословено паметење“. Кај Пруст  е исто така централно паметењето на изминатото време, за кое верува дека  може некогаш да го повикаат  најсилно  ефемерните нешта. Како мирисите, како звукот на лажичката, која во шолјата со чајот благо  го допира тенкиот порцелан. Како чувството кога колачето мадлен повторно ќе го потопи во чајот. И тие  проблесоци на минатото време во паметењето, Пруст често ги нарекува „воскреснувања“. Меѓутоа, кај  Александар Шмеман  станува јасно дека изминатотот време не е „изгубено“.Дека сиот наш  живот, сето наше   време, е „меморирано“, сочувано во „паметењето Божје“. Да сме живи, значи за христијаните да  не‘ памети Бог.