Заедничката историја и заедничките лаги и митови

Maкедонија се втурна жестоко во еден многу тежок период во нова политичка криза издигнувајќи ги односите со Бугарија на ниво да се биде, или не. Мобилизацијата на јавноста во вонредна состојба за прашања на односите со соседот кои се присутни долги години, во пресрет на долгоочекуваниот почеток на преговори со ЕУ, од ден на ден попримаат крајно загрижувачки димензии небаре се работи за објава на војна, а не за декларација на бугарскиот парламент кој не навестува условување на преговорите со ЕУ.

Влошувањето на односите со Бугарија е против интересите на двете држави. Во ситуација на пандемија и економска криза како последица на коронавирусот, во предизборие и при распуштено Собрание изјавата на бугарскиот парламент за рамката на преговарачките услови се вкључи на точка на вриење, на нови делби, омраза и меѓусебна сатанизација во Македонија. 

Бугарската рамка се претставува потешка и од вирусот и од економскиот крах и од Договорот со Грција. Секој јавно искажан збор поприма димензии на патриотизам, или предавство.

Повеќе на темата:

-Македонскиот јазик во време и простор

-Што објави „Њујорк тајмс“ за ослободувањето на Пиринска Македонија од Ванчо Михајлов

-Македонско-бугарскиот спор не може да има „победник“

Делбите по живо ткиво повторно се на јавната сцена уште пред да биде разгледана бугарската изјава која го покажува кревкиот капацитет на државничка мудрост. Пак сме во патриотски вознес на умислена атомска велесила која поставува услови, наместо мудрост, единство и историски докажани факти.овиот век во последните 200 години речиси да нема примери некој на некого да му го оспорува името на државата, или јазикот. 

Има ли земја која нема заедничка историја

Сите републики на поранешна Југославија, веќе 30 години независни држави, имаат своја, и заедничка историја. И земјите од целиот Балкан кои биле во составот на Османлиското царство повеќе векови имаат, исто така, и свое, и заедничко минато. И европските средновековни кнежевства, царства, империи, па и современите национални држави долги години имале и имаат своја и заедничка историја на војни, револуции, сојузи и унии. На целата планета речиси не постои толку изолирана земја која со своите поблиски и подалечни соседи немаат заедничко минато, или личности кои создавале историја, на кои им биле тесни државните граници, етничките и верските припадности. 

Додека Македонија беше во состав на Југославија овие оспорувања беа присутни, но многу потивки и главно сведени на академски и медиумски текстови и полемики поттикнати од политиката. По прогласувањаето на независноста во 1991 година доаѓа до постепено, прилично бавно подобрување на односите меѓу Македонија и Бугарија, особено по признавањето од страна на Софија, како прва земја што го направи овој историски чин, но и тој проследен со извесни огради.

Во голем дел на јавноста во Бугарија е создаден амбиент од официјални и влијателни личности дека Македонија не е благодарна на подадената рака и на големите „отстапки“ што и се направени. Во официјална Софија се уште се проповеда дека Македонците се под силно српско влијание кое не им дозволува да се изјаснат како Бугари со што автоматски би биле разрешени и јазичните и националните прашања. Мнозинството Бугари погрешно мислат дека во прашање е индоктринација, страв и недостиг на демократија, па доколку Македонците се ослободат од тие стеги веднаш ќе се изјаснат како Бугари.

Дури и социјалната поделба на европски пасоши со прифаќање на бугарските корени не ги даде очекуваните резултати. Тоа привремено менување на националната припадност ќе потрае додека Македонија не почне да издава пасоши со еднаква важност на бугарските.

Како стануваа изгледни да бидат остварени амбициите на Северна Македонија да биде членка на НАТО и на ЕУ поддршката од соседите се посилно беше условувана со болни отстапки  кои Македонија немаше ни  капацитет, ни политичка волја, ниту амбиент да ги ублажи на едно прифатливо ниво со мудра политика, професионална дипломатија и директни преговори за воспоставување на доверба и поволен амбиент во јавноста. Напротив, во долг период македонските политичари се однесуваа како светска велесила и диктираа услови без реално одмерување на своите сили и можности. А Бугарија како постар брат кој го сака целото наследство за себе.

Пресилна прегратка која задушува

За да се стаса до европските стандарди на Балканот остануваат уште крастави жаби кои овие генерации Македонци се принудуваат да ги проголтаат за да дојдат до конечната цел. Деновиве реакциите во Македонија покрај партискиот призвук се жестоки и поради поголемите очекувања од Бугарија дека, сепак, источниот сосед ќе биде далеку поумерен од Грција и нема да наметнува услови. Тие сега се воздигнаа на ниво кога мнозинството Македонци би биле среќни да им се каже на соседите: Ви благодарамие мили браќа и сестри, драга Европо за вашата грижа за нашата иднина, за вашето кумство и заедничка историја, за нашиот јазик, ама простете, не ни треба вашата пресилна прегратка која ќе не задуши. Тоа е говорот на емоциите, но разумот повеќе гледа кон последиците.

Други колумни од Ерол Ризаов:

-Изборите како прво, или последно гајле

-Денот потоа, или враќање во иднината

-Мала прослава за своја душа

Мала ќе биде утехата ако во глувата балканска чекална останати сами врескаме колку се лоши нашите комшии и колку е неправедна ЕУ и големите сили. Тоа ама баш ништо не значи во светот на големите интереси. Во тоа сме се увериле повеќе пати.

Многу е помудро, по примерот на сите нови членки, да осознаеме, и така да се однесуваме, дека откако ќе станеме дел на европското семејство и ќе седнеме на заедничката маса, како што по долги премрежија станавме членка на НАТО, конечно да сфатиме дека тоа што е неодржливо на подолг рок во односите со соседите ќе отпадне со текот на времето. До тогаш и нашите „неверници“ ќе се уверат дека никој не си ја сменил националната припадност, верата и јазикот и дека уставното име е Македонија со несуштински идеолошки и  географски додавки, или без додавки, сеедно, како што било  повеќе пати од нејзиното основање како современа држава во изминатите 76 години.

Бесмисленоста да се одредува и оспорува име и национална и верска и јазична припадност со одлуки на комисии и политички договори е антиисториски и антинаучен чин направен под притисок на соседите и меѓународната заедница, но и по сопствен избор, свесно, прифаќајќи  ги поголемите интереси, или ако сакате свесна опредлба кон помалото зло, за подобра иднина на граѓаните и на државата. Историската вистина е во фактот дека никој со договори не може да го избрише ниту минатото, ниту националната припадност, ниту јазикот, ниту било што друго што е дел од посебноста на македонскиот народ, или на било кој народ. Направените отстапки уште повеќе ќе ја зајакнат свеста за припадност по сите основи карактеристични за секој народ.

Академско шарлатанска какафонија

По крвавиот распад на Југославија сите нови држави имаат свои граници, своја национална припадност, свој јазик и своја црква, своја историја. Никој од научен  и лингвистички аспект  не ги оспорува ниту словенечкиот, ниту српскиот, ниту  хрватскиот, ниту македонскиот јазик без оглед колку се тие јазици блиски како јужнословенски . Оспорувањата од Бугарија се политички.   Бугарија бара отстапки непознати во лингвистиката, но многу добро познати во политиката меѓу двете држави. Како на пример условот за македонскиот  јазик да стои една срамна и смешна будалаштина, потпишано  „на јазикот како што тоа е одредено со уставот“. Каква академско шарлатанска какафонија. Тоа е македонски јазик, или не е. Е признат јазик или не е?

Се пишуваат ли книги на македонски литературен јазик, се преведуваат ли тие книги на повеќе светски јазици, патем и на бугарски јазик, се изучува ли македонскиот јазик на повеќе универзитети и во повеќе земји, стои ли во документите на ОН уредно заведено Македонски јазик или не стои? Зборуваат ли луѓето во Македонија на литературен македонски јазик, или не....

Што повеќе аргументи, тоа полошо по аргументите. Дури е непристојно да се докажува посебноста на македонскиот, или на било кој друг јазик во светот.

За жал, нашата реалност е дека Македонија не можеше да ги добие овие битки без отстапки доколку сака да ги реализира своите стратегиски интереси. Во тоа се уверивме во изминатите 30 години на независност. За да успееме да стасаме до целта која не е спорна, ни требаат многу повеќе мудрост, стрпливост, влијателни пријатели во светот  и што е најважно единство во земјата за најголемите државни приоритети. Тоа кај нас го нема, поточно го има ама само декларативно.  

Што се однесува до заедничката  историја со Бугарија проблемите тука ќе потраат подолго време отколку со признавање на јазикот, додека од двете страни не се прифати реалноста која не може да се види од долгогодишните напластени идеологии полни со омраза. Но и од историски фалсификати кои се присутни на двете страни.

Големи емоции, малку знаење

Добро е што и во двете земји има повеќе луѓе, јавни личности, иако се уште во малцинство и изложени на сатанизација, кај нас повеќе отколку во Бугарија, кои ги гледаат тие реалности и се критички настроени  кон политичките притисоци и националистичките политики на радикалите оркестрирани од владите, парламентите, од политичките партии, многу често поради актуелните битки за  превласт. Харангата на секој обид за толерантен пристап не е само од политичките центри, туку и од интелектуалните средини заробеници на идеологизираното и разубавено минато па се јавуваат како нагазни мини и загрижени бранители на националните интереси плукајќи на се што мисли поинаку. Разликите во гледањата во Македонија и во Бугарија се далеку од академска расправа и пристојност на јавна комуникација.

Тогаш каде се излезните решенија. Во здравиот разум, во отворените дебати, во добрите европски  практики и во интересите, интересите и интересите. Големите емоции, малото знаење создваат силни експлозии во главите на луѓето кои се одлична база за партиските битки на екстремите и радикалите за превласт. Во светот има илјадници примери на славни личности, револуционери, научници, писатели, спортисти и заслужни дејци од разни области кои припаѓаат на повеќе држави, нации и култури. Некои од тие историски личности по неколку пати ја менувале својата национална и верска припадност. Создавале научни трудови и ремек дела на повеќе јазици, го дале животот  за својата идеја.