Страдањата на турското малцинство во Бугарија

Бахтијар Караали никогаш нема да заборави како едно утро во неговата куќа одеднаш се појавиле двајца полицајци со калашникови. Едниот му бил сосед. „Извини пријателе, рече тој, сега доаѓаш со нас. Ќе ти го променат името, избери си ново“, се сеќава Караали, припадник на турското малцинство. „’Но како да го сторам тоа?’, се спротивставив јас. Името ми го дале моите родители, невозможно е да го променам.“

На 24 декември 1984 година армиски и полициски единици ја опколија областа Крџали во јужна Бугарија, каде живее голем дел од припадниците на турското малцинство. Улиците беа блокирани, телефонските линии прекинати и воведен беше полициски час. Беа пуштени тенкови и водени топови, беше вооружено цивилното население со бугарско потекло. По наредба на Софија во Крџали беа испратени сите службеници надлежни за пријавување лица кои стоеја на располагање, за на турското малцинство да му издадат нови документи. Под притисок на военото право, сите претставници на овие малцинства беа принудени да ги „бугаризираат“ своите турски имиња. Новите лични карти беа издадени веднаш. Турски веќе не смееше да се зборува јавно, а сите дотогаш постоечки малцински права беа укинати.

Една од жртвите се јави директно во Дојче веле

На протести не се чекаше долго. Само во првите денови на протести излегоа повеќе од 11.000 луѓе, но се‘ беше релативно мирно. Според официјални наводи, безбедносните сили одзеле само неколку ножеви и дрвени палки. Сепак, уапсени се голем број демонстранти, кои потоа се затворени во повторно отворениот казнен логор во Белене. Меѓу нив бил и Мастин Есиров. „Некои избегаа во шумата, други се криеја во подруми и под лисја во градините. Но на крајот сите беа фатени“, се сеќава тој. „Две години подоцна, сосема апсурдно, бев принуден да го променам и името на дедо ми, иако тој починал 16 години пред јас да се родам.“

До јануари 1985 година овие акции остануваат тајни, но вестите полека почнуваат да се пробиваат до јавноста. Бахтијар Караали се обрати до Дојче веле: „Се јавив во Дојче веле за да раскажам што се‘ се случува овде. Напамет го научив телефонскиот број, почнуваше со 0049.“

Нападите на бугарската влада врз турското малцинство стануваат јавни откако францускиот претседател Франсоа Митеран во знак на протест ја откажа својата државна посета на Бугарија. Веднаш потоа, Комунистичката партија во Бугарија соопшти дека акцијата во Крџали и регионот е успешно завршена и дека ќе продолжи во другите региони каде има турско малцинство. На 31. март 1985 година комунистичките властодршци соопштија дека се променети сите турски имиња. Оттогаш почнува да се работи интензивно на впишување на новите имиња во сите релевантни регистри. Секој претставник на турското малцинство во годините што следуваат добива во просек по 19 нови потврди, дозволи или изводи - од извод од матична книга на родените се‘ до возачка дозвола и здравствен картон.

Масовен егзодус на бугарските Турци

Паралелно со тоа тече идеолошкиот дел на кампањата. Кршењето на човековите права по наредба на државата добива позитивно име „повторно раѓање“. Со тоа се сугерира дека турското малцинство со мерките за асимилација повторно ги нашло своите бугарски корени. Комунистичката пропаганда се обидува да го убеди остатокот од населението и светската јавност дека обидот за асимилација е всушност доброволна одлука на турското малцинство. Пропагандата се сочува со се‘ поголем отпор. Во март 1985 година протурски терористи извршија напад врз патнички воз. Загинаа седум лица. Меѓу 1988 и 1989 година почнуваат да се развиваат политички форми на протест, се отвораат организации за човекови права и здруженија за заштита на турското малцинство.

На почетокот на 1989 година комунистичкото раководство во Софија сфаќа дека ситуацијата излегува од контрола и е на мислење дека настанатиот притисок може да се намали со иселување на припадниците на турското малвцинство во Турција. На крајот на мај 1989 година, шефот на државата и на партијата Тодор Живков се обрати до населението со понуда - сите што сакаат да се иселат можат тоа да го сторат. Претставниците на турското малцинство почнуваат трескавично да продаваат се‘ што имаат за да се отселат во Турција. Настанува хаос, во кој многу Бугари бесрамно профитираа од страдањето на своите сограѓани со тоа што им ги купуваа куќите по смешни цени, а своите стари автомобили им ги продаваа по неверојатно високи цени. На граничните премини настануваат километарски колони. Но, за многумина новиот живот во Турција останува само сон. „Се‘ натрупавме во автомобилот - куфери, телевизор, се‘. Пасошите ни беа в џеб“, се сеќава Мастин Есиров. „Меѓутоа, тогаш Турција ја затвори границата и не можевме да отпатуваме.“ Откако над 300.000 бугарски државјани се иселија во Турција, Анкара на крајот на август 1989 година ја затвори границата.

Властодршците во Софија се обидуваат да ја оправдаат акцијата и да ја префрлат целата вина врз турското малцинство. Пропагандата дури за масовниот егзодус го користи циничниот поим „голема екскурзија“ и се обидува да ја убеди јавноста дека луѓето само привремено отпатувале во Турција во посета на роднините. Но пропагандните напори не успеваат. Само неколку месеци подоцна, на 10 ноември 1989 година, дискредитираниот Живков е симнат од страна на своите сопартијци.

Националистичките партии подбуцнуваат против турското малцинство

Меѓу првите мерки на новата - се‘ уште комунистичка - влада е повторно враќање на малцинските права на бугарските Турци. Но злосторничката политика против турското малцинство ја затру атмосферата во земјата. На преминот во новата година почнуваат масовни протести на бугарските националисти и профитери од иселувањето, кои ја доведоа земјата на работ на граѓанска војна.

Сепак, тензиите во 1990 година се надминати со основањето на Партија на турското малцинство, судскиот процес против високи комунистички функционери поради повреди на човековите права и брзата демократизација на земјата.

Оттогаш, двајца бугарски претседатели и еден премиер јасно му се извинија на турското малцинство, но судскиот процес по неколку години е запрен. Повеќето од оние што се иселија, веќе не се вратија назад. Соживотот на бугарското мнозинство и турското малцинство се одвиваше без проблеми речиси 20 години. Сепак, социолозите, имајќи ги предвид последните 5 години, предупредуваат на повторно негативен став кон ова малцинство и се‘ повеќе инциденти насочени против Турците. Повеќе мали партии, кои беа или се‘ уште се застапени во бугарскиот парламент, подбуцнуваат против турските сограѓани и огорчено се борат против нивните мацински права. Оттука, опасноста од нова ескалација на тензиите не треба да се потценува.