Југославија

Југославија беше држава. Имаше добри и лоши страни. Не учеа дека е четврта или петта воена сила во Европа. Дека е почитувана во целиот свет, дека нашиот пасош е помеѓу најбараните пасоши затоа што е признаен скоро секаде. Имавме црвен пасош што ги отвораше вратите на многу држави. Имавме и фудбалска репрезентација која имаше потенцијал да стане европски првак. Имавме клуб кој ја освои Лигата на шампиони во фудбал. Имавме играч, Дарко Панчев од Скопје кој беше златна копачка во Европа. Како Меси или Роналдо денес. До лудило навивавме за Цибона или Југопластика, а кошаркарска икона ни беше Дражен Петровиќ од Шибеник. Уште, некаде во подрум го чувам албумот од Мексико 1986. И Олимпијада се одржа кај нас. Имавме трговски гиганти, многу фабрики, рог велосипеди, томос аутоматик. Имавме и претседател-диктатор кој кога починал цела Југославија плачела. Ем да бидеш диктатор ем да плаче цела држава по него. Чудно. Уште почудно е што еве и јас сега пишувам за него, а посебно што, сеуште од постарите ќе слушнам дека Тито наводно бил вистински претседател и татко на нацијата. Уште го паметат диктаторот по добро. Добриот диктатор. А диктаторот пушеше пура имаше аристократско држење, свиреше клавир и збореше странски јазици. А наводно беше бравар. И паралелно управуваше со режимот во Југославија, режим кој го направи Голи оток, УДБА и кој ја гонеше екстремната политичка емиграција во странство, која неретко била мета на напади, па дури и убиства од тогашните југословенски тајни служби. Точно е дека се  градеше култ кон неговата личност и многу веројатно е дека позитивните сеќавања се резултат и од таа пропаганда, наречена Агитпроп. Ова беше дополнително зајакнато и со фактот што постоеше силна и опасна детска индоктринација, па сите бевме титови пионери, со црвени марами кои ја извикуваат паролата "За татковината со Тито - Напред!".

Претходни колумни од авторот: 

- Македонци бестрашни и Македонци страшливци

- Македонија 1991

Во Југославија се изградија автопатишта, железници, се описмени неписменото население, се изградија хидро и термо централи, стадиони, трговски центри, аеродроми, болници, универзитети. Секоја година одевме на летен одмор најмалку 15, а некогаш и над 20 дена. Обично во камп во Грција или на наше море. На одмор одеа сите, од директор до хигиеничар или магационер. Како да постоеше повисоко ниво на социјална правда, но, во исто време постоеше и силна неправда и едноумие, па неретко невини беа гонети и прогонувани само затоа што имаа различно мислење од режимот, нешто што било особено изразено во годините по Втората светска војна. Изградивме и нуклеарна централа во Кршко. 

Националистички занес

Оваа држава можеше да стане полноправна членка на ЕЗ и НАТО без никаков проблем, доколку успееше успешно да го трансформира комунистичкиот режим во демократски поредок. Некаде прочитав дека ЕЗ била заинтересирана Југославија да стане нејзина членка. Во Лозана 1989 година победивме на Евровизија. Истата таа година инфлацијата беше огромни 56%, но под водство на еден одличен премиер-технократ, Анте Марковиќ, поранешен генерален директор на претпријатието „Раде Кончар” кое имаше 25.000 вработени, за само една година инфлацијата беше намалена на 2,4%, а динарот стана конвертибилна валута. Човекот сметал дека со економска трансформација може да ја спаси земјата од политичките проблеми базирани на растечкиот национализам и сецесионизам. Не успеа. Народот како да почна повеќе да им верува на националистичките радикали кои ширеа националистичка омраза и говореа за големи држави и возвишени народи. Немаше кој тогаш да ни каже дека националистичките радикали се најгласни, но и најмалубројни. И дека се удрени. И дека може да не втурнат во крвопролевање, уништување, страдање. Немаше кој да не отрезни. Тука не сакам воопшто да ја занемарам идејата за независна држава и патриотизмот кој тлееше кај мнозинството граѓани, но само сакам да потенцирам дека нормалниот патриотизам беше загаден од националистичкиот радикализам. Народот наеднаш заслепен од националистите радикали заборави на се, па прашањата од областа на економијата и благосостојбата станаа неважни во споредба со националниот занес и радикалната реторика. Благосостојбата беше второстепена и подредена на радикалниот национализам. Оваа држава наеднаш почна на повеќето да не ни чини, а националистичките радикали не дозволија на умерените патриоти тоа раздружување да биде на еден цивилизиран начин, како што тоа на пример се случи со Чехословачка. Не сакавме голема држава. Сакавме своја држава. Сите, вклучително и јас. Да, и јас тогаш сонував, се гордеев и сеуште се гордеам со независната Македонска држава. И сите сакавме да се подели Југославија, за сите потоа да се обединиме во Европската заедница. Ама европската заедница беше заинтересирана Југославија да влезе како нејзина членка, а не посебно нејзините републики. Републиките, секоја засебно, беа мали и слаби, неспоредливо помали и послаби од Југославија.

27 април

Така, државата се распадна на 27 Април 1992 година. Да, да, на 27 Април. Неверојатна коинциденција, се согласувам. Луѓето кои се колнеа во братството и единството, кои одеа на одмор во ист камп, се дружеа, јадеа, пиеја и пееја заедно, наеднаш станаа крвни непријатели. Се колеа, се убиваа, силуваа, ограбуваа. Од браќа станаа варвари. Хиени. А тие што ги смислија овие националистички големи мисли и што одлично знаеја да го „разбудат“ националното чувство, е, тие уживаа во огромните канцеларии со преубави дрворези и живееја како богови. Други беа во ровови. Нивните сметки во швајцарските банки брзо надминаа 7 цифри, а некои и осум. Швајцарските банкари уживаат да работат со такви политичари што крадат толку колку што не можат да потрошат за сто животи. А башка и мора да се кријат, па неретко и најголем дел од парите вечно ќе им останат на банкарите. Да, беа опљачкани милијарди, а загинаа десетици илјади. Статистика. Што би рекол Сталин, смртта на еден човек е трагедија, а на илјадници (милиони) е статистика. Чиста статистика. 
Откако вака крваво се поделивме, добивме желба да се интегрираме. Контрадикторно, ама исплатливо. За некои. Оние помудрите народи од бившите ЈУ републики кои навреме сфатија дека не се така силни и важни како Југославија, подобро ги поставија своите цели и стратегии и релативно брзо се трансформираа и интегрираа во ЕУ. 
Така и ние добивме држава. Мала, ама наша. Немаме фудбалски тим кој може да ја освои Европа, ниту имаме нуклеарна централа, ниту пак од тогаш сме победиле на Евровизија. Да организираме Олимпијада кај нас, е малку веројатно. Не изградивме ниту пруга, ама ја градиме. Ќе биде, 27 години за изградба на пруга не е многу. Не е пругата пирамида па да се изгради побрзо! Ама ако, пругата можеби доцни со изградбата, како и многу други работи, но сепак си имаме наша држава. А битката за Македонија, е и мора да остане безвременска. Трајна. 
Но, ни остана она чувство дека сме големи и јаки. Силни. Дека кога ќе се појавиме во Обединети нации скоро сите се потресуваат. Дека нашиот збор е последен. Дека сме четврта или петта воена сила во Европа. Дека нашиот претседател додека ужива во пурата на брод пловејќи по наше море, Софија Лорен му прави шпагети. А притоа, жена му не е љубоморна. Дека сеуште Европска унија треба да не замоли да и се приклучиме. Дека секогаш мора да биде така како што ние мислиме и како што ние сакаме. Дека секогаш кога не е така ни е нанесена историска неправда, дека сите се против нас бидејќи ни љубоморат зашто сме големи и силни. Како беше она, големо ни е името, сите сакаат да ни го земат. Големо ни е името, ама ние сме  мали. И слаби. Тоа како да не можеме да го разбереме. Слично како што кучето од расата чивава, кое е најмала автохтона раса на кучиња, бестрашно и без многу размислување влегува во конфликт со многу поголеми и посилни кучиња. Мало е, ама мисли дека е големо и силно. Затоа и скоро секогаш губи. Не знае да ја процени својата сила и шансите за успех во битката.

Прагматичност наместо екстремизам

Ваквата поставеност предизвикува да се појават два екстрема. Едниот екстрем на свиткана кичма и наведната глава, а другиот на непопустливоста и бестрашноста на кучето чивава. И вака и така не чини. Екстремизмот е катастрофичен. Секогаш води кон лошо. Треба умереност. Рационалност, а не емотивност. Прагматичност. Да научиме и никогаш да не заборавиме дека националистичките радикали се најгласни, а најмалубројни. Дека опиваат со зборовите, и така не втурнуваат во битки  за кои сме неспремни и кои ќе ги загубиме. Дека нашите деца се залогот кој своеволно им го даваме за остварувањето на нивната цел. Дека тоа нема никаква смисла исто како што нема никаква смисла ни беспоговорното слушање и самопонижување. Дека треба да сме достоинствени и горди толку колку што тоа го дозволува ситуацијата и моментумот. Дека не е пораз ако некогаш се повлечеш неколку чекори, ако отстапиш или ако процениш дека не треба да влезеш во некоја битка. Дека националистичките радикали се лукративни патриоти и дека патриотизмот има различни форми. Дека умерениот и мирољубив патриотизам е можеби помалку привлечен за историски говори и „палење на масите”, но е поделотворен и е прогресивен, за разлика од националистичкиот радикализам кој е ретрограден и води кон конфликти. Да не заборавиме дека нормалните и добри луѓе се огромното мнозинство, кое мнозинство неретко е злоупотребено и измамено од малкуте удреници и лоши, кои знаат како да не излажат и стават во нивна функција со големи зборови, а мали души. 
Да научиме и да не заборавиме дека и ние Македонците, можеме и умееме да направиме нешто добро и големо. И тоа што е добро да го сочуваме, а тоа што не е, да го промениме. Жалам, што од оваа временска дистанца морам да констатирам дека се што беше добро од Југославија уништивме, а тоа што беше лошо во Југославија го задржавме, а богами и го надградивме. 
А Југославија беше држава. Е, беше! 
Затоа ова треба да ни биде наравоучение, за да не го загубиме и ова парче земја за кое сме сонувале, сме се бореле и со кое се гордееме. Да не паднеме на слаткоречивоста и воинственоста на радикалите по професија и со тоа самите да придонесеме во уништувањето на нашата мала, ама најубава држава. Да повторам, битката за македонската државност е безвременска и тоа така мора и да остане.