Delta Dunaju: Konsekwencje pogłębienia rzeki
23 marca 2023
Umowa zbożowa między Ukrainą a Rosją została przedłużona. Ukraina może więc dalej bezpiecznie wysyłać swoją pszenicę przez Morze Czarne. Na razie nie wiadomo jednak, jak długo ta prolongata będzie obowiązywała. Rosja nalegała na tylko 60 dni, Kijów – na 120.
Jedno jest pewne: inne niż czarnomorski szlaki eksportu ukraińskiego zboża nadal mają ogromne znaczenie. Jak poinformowało ukraińskie Ministerstwo Infrastruktury latem 2022, podczas pierwszych pięciu miesięcy wojny przez ukraińskie porty na Dunaju udało się wywieźć ponad cztery miliony ton zboża.
Dunaj jako druga co do długości rzeka w Europie i ważny szlak transportowy dla pilnie potrzebnego zboża w obecnej sytuacji wydaje się idealnym rozwiązaniem. Jednakże trwający wokół niej spór ujawnia szereg problemów. W lutym 2023 Ministerstwo Infrastruktury Ukrainy poinformowało o pogłębieniu kanału Bystre, jednej z odnóg delty Dunaju, z 3,9 m do 6,5 m.
Kanał łączy Morze Czarne z Kilią, jednym spośród trzech głównych ramion delty Dunaju. W jej północnej części Kilia stanowi granicę między Ukrainą a Rumunią. W Bukareszcie wybuchło oburzenie. Zdaniem strony rumińskiej kanał został pogłębiony bez żadnych uzgodnień.
Prace na kanale Bystre wzbudzają dużo emocji, ponieważ pogłębianie rzek i innych cieków wodnych może mieć istotne konsekwencje dla roślin, zwierząt i całego ekosystemu.
Pogłębianie rzeki: ryzykowne przedsięwzięcie
W płynących wodach panuje idealna równowaga, która umożliwia koegzystencję wielu gatunków zwierząt i roślin. Pogłębianie całkowicie zaburza naturalne siedliska. W strefach płytkiej wody rosną glony produkujące tlen. Na skutek pogłębiania powstaję więcej głębokich obszarów rzeki. Algi tam giną, ponieważ nie dociera do nich wystarczająca ilość światła, i są rozkładane przez drobnoustroje, które w tym procesie zużywają tlen.
Innymi słowy, obszary, w których produkowany jest tlen, kurczą się, a obszary, w których tlen jest zużywany, rosną. Powstają w ten sposób tzw. dziury tlenowe, stanowiące zagrożenie dla ryb. „Takie strefy śmierci stanowią przeszkody nie do pokonania dla ryb wędrownych, takich jak troć wędrowna, łosoś czy minóg rzeczny, na drodze do tarlisk” – wyjaśnia WWF w artykule o pogłębieniu Łaby z 2020 roku.
Ponadto w wyniku pogłębiania obniża się poziom wód gruntowych, co ma daleko idące konsekwencje. – Szybkość prądu rzecznego wzrasta, woda szybciej odpływa, a skutki dla koryta rzeki, które jest ważną przestrzenią kolonizacji najmniejszych organizmów, są katastrofalne – powiedziała latem 2022 ekspertka WWF Beatrice Claus w rozmowie z RedaktionsNetzwerk Deutschland.
Zwiększona prędkość prądu wpływa również na stabilność brzegów. Może to stanowić zagrożenie dla ludzi żyjących na obszarach sąsiadujących z pogłębionymi rzekami. Podczas powodzi brzegi szybciej ustępują i woda zalewa więcej przestrzeni. Za przykład niech posłuży Łaba, kilkakrotnie pogłębiana, której strefa brzegowa musiała zostać na nowo ukształtowana. Tutaj również giną siedliska takie, jak słone mokradła czy lasy łęgowe.
Dunaj: rezerwat biosfery i ważny szlak komunikacyjny
Ujście Dunaju jest drugą co do wielkości deltą rzeczną w Europie, po delcie Wołgi. Obszar, gdzie Dunaj wpada do Morza Czarnego, obejmuje około 5800 km kw., z czego 72 proc. znajduje się pod ochroną. W delcie Dunaju w bliskiej odległości od siebie występują różne siedliska naturalne: rozległe obszary trzcinowe, wyspy trzcinowe, dopływy i jeziora. Wszystkie są domem dla wielu gatunków zwierząt.
Ekolodzy obawiają się, że pogłębienie kanału Bystre obniży poziom wody w całej delcie Dunaju, zagrażając zwierzętom i roślinom. Ekspertka WWF Irene Lucius w rozmowie z „Frankfurter Allgemeine Zeitung” powiedziała, że znaczne pogłębienie kanału „w sercu rezerwatu biosfery Delta Dunaju w Ukrainie może zagrozić wrażliwemu ekologicznie obszarowi, który jest chroniony kilkoma międzynarodowymi umowami”.
Od początku rosyjskiej agresji na Ukrainę Dunaj stał się znacznie ważniejszy dla eksportu ukraińskiego zboża. Według informacji udzielonych Niemieckiej Agencji Prasowej (dpa) przez ukraińskie Ministerstwo Infrastruktury od marca 2022 obroty towarowe w ukraińskich portach Dunaju wzrosły trzykrotnie. Spośród 17 mln ton wyeksportowanych towarów 11 mln ton stanowiła żywność. Dla mocno obciążonych frachtowców, przewożących tony żywności, rzeka musi mieć określoną głębokość. Dlatego pogłębienie dunajskiego kanału ma tak ogromne znaczenie nie tylko dla Ukrainy, lecz także dla świata.