Fake newsy i manipulacje roku 2021
30 grudnia 2021
Co trzeci mieszkaniec Niemiec nie rozróżnia prawdziwych wiadomości od zmyślonych – czyli tak zwanych fake newsów. Pokazują to wyniki internetowego sondażu z udziałem czterech tysięcy dorosłych osób, przeprowadzonego przez ośrodek „Stiftung Neue Verantwortung”. Fake newsy są zatem poważnym problemem nawet w krajach demokratycznych o wysokim poziomie wykształcenia obywateli.
Żeby dojść do tego wniosku wystarczy spojrzeć na chwilę na media społecznościowe. Roi się tam od fałszywych informacji, plotek, teorii spiskowych czy celowej dezinformacji – zwłaszcza w odniesieniu do pandemii koronawirusa i szczepień. Nie dziwi zatem, że niemal dwie trzecie tegorocznych tekstów DW, w których demaskowaliśmy fake newsy, dotyczyły właśnie tych tematów. Przypominamy najgłośniejsze fałszywe wiadomości 2021 roku.
Szczepienia powodują bezpłodność u kobiet? Nie!
W sieci pojawiło się wiele nagrań wideo oraz artykułów w których przekonywano, że przeciwciała powstałe po szczepieniu na COVID-19, mogą przyczepiać się nie tylko do białka kolca koronawirusa, ale też do innego, podobnego białka zwanego syntycyną, które odgrywa rolę przy rozwoju łożyska w macicy. Przekonywano, że odpowiedź immunologiczna organizmu po szczepieniu może wpływać negatywnie na syntycynę i w konsekwencji prowadzić do bezpłodności. Ale to nieprawda.
Razem z Udo Markertem, kierownikiem działu badań nad łożyskiem Kliniki Uniwersyteckiej w Jenie, ustaliliśmy, że podobieństwo obu białek jest o wiele za małe, aby mogło prowadzić do bezpłodności po szczepieniu. Jakikolwiek związek między podaniem szczepionki na COVID-19 a bezpłodnością wykluczyli też naukowcy z Brytyjskiego Towarzystwa Płodności (British Fertility Society).
Szczepienia doprowadziły do mutacji delta? Nie!
Wobec pojawiania się nowych wariantów koronawirusa, takich jak delta albo omikron, mnożą się twierdzenia, jakoby akcja szczepień sprzyjała mutowaniu wirusa. Sprawdziliśmy to. Wniosek? Wirusy mutują bez przerwy, a na końcu zazwyczaj przebijają się te warianty, które są mocniejsze, na przykład bardziej zaraźliwe. Zdaniem wiodących wirusologów, to nie osoby zaszczepione, ale te zainfekowane i niezaszczepione są wylęgarnią dla nowych mutacji, głównie w krajach o niskim poziomie zaszczepienia.
Szczepionki mRNA zmieniają ludzkie DNA? Nie!
Nowoczesne szczepionki typu mRNA, produkowane przez firmy Biontech/Pfizer czy Moderna, wielokrotnie atakowane były przez internautów i domorosłych ekspertów twierdzących, że zmieniają one ludzkie DNA. Ale to nieprawda. Preparaty mRNA nie wnikają do jądra komórek, a tylko tam – teoretycznie – mogłoby dojść do zmiany DNA.
Wiele osób myli podobnie brzmiące nazwy RNA i DNA, choć mają one zupełnie inne funkcje. Kwas rybonukleinowy (RNA) odpowiada za syntezę białka w komórkach, realizując plan DNA, znajdującego się w jądrze komórki. Także w przypadku koronawirusa SARS-CoV-2 w skład genomu wchodzi RNA. Szczepionka wykorzystuje to, aby wprowadzić do naszego organizmu skrawek wirusa: właśnie kawałek mRNA, które jest jak instrukcja budowy niegroźnego białka kolca. Powstaje ono w komórkach po szczepieniu. W ten sposób organizm uczy się walczyć z intruzem, wytwarzając odpowiednie przeciwciała. Termin mRNA oznacza zresztą „messenger RNA” a nie „modyfikowane RNA”, jak twierdzą często przeciwnicy szczepień.
Założyciel firmy Biontech sam nie jest zaszczepiony? To fałsz!
Na początku grudnia 2021 roku na portalu YouTube oraz w innych mediach społecznościowych zaczęła pojawiać się informacja, jakoby Ugur Sahin, czyli szef firmy Biontech, która opracowała pierwszą szczepionkę na koronawirusa, sam się nią nie zaszczepił, podobno z „powodów bezpieczeństwa”. Jako rzekomy dowód opublikowano fragement wywiadu z Sahinem przeprowadzonego przed rokiem przez DW. Faktycznie naukowiec mówił wówczas, że nie jest jeszcze zaszczepiony. Ale było to 21 grudnia 2020 roku i w tym czasie nie mogło być inaczej! Zgodnie z obowiązującym w Niemczech prawem mający wówczas 55 lat Ugur Sahin nie mógł zostać zaszczepiony. Pierwszeństwo mieli inni – starsi i chorzy. Obecnie Sahin jest już nie tylko w pełni zaszczepiony, ale przyjął też trzecią dawkę odświeżającą.
Setki dzieci utopionych podczas powodzi? Fałsz!
Ale głośne fake newsy dotyczyły nie tylko pandemii. Wiele fałszywych informacji towarzyszyło tragicznej powodzi na zachodzie Niemiec, w lipcu 2021 roku. Jedna z najbardziej absurdalnych rozniosła się głównie poza granicami Niemiec: W wyniku powodzi znaleziono rzekomo 600 ciał dzieci, porwanych albo wymytych przez wezbrane rzeki. Jako dowód pojawia się fragement wypowiedzi reportera niemieckiej telewizji ntv, który relacjonując tragedię powodzi wspomniał o traumatycznych przeżyciach mieszkańców, którzy mieli znaleźć w swoich podtopionych domach zwłoki dzieci. Nie było jednak mowy o 600 ofiarach, o takiej sprawie nic nie wie też policja, choć prawdą jest, że wśród ofiar śmiertelnych powodzi były też dzieci. Wiele osób podawało tego fake newsa dalej.
Zmiany klimatyczne są spowodowane przez ludzi? Tak!
Podczas gdy wielu młodych ludzi także w 2021 roku demonstrowało na rzecz ochrony klimatu, a podczas konferencji klimatycznej w Glasgow osiągnięto przynajmniej częściowe porozumienie, sceptycy nadal przekonywali, że globalne ocieplenie nie jest wynikiem działalności człowieka tylko całkiem naturalnym procesem. To jednak nieprawda. Przygniatająca większość naukowców jest zgodna co do tego, że to człowiek odpowiada za zmiany klimatu. Co prawda na Ziemi występowały w przeszłości cieplejsze i zimniejsze okresy, ale naukowcy stwierdzili, że od lat 80. ubiegłego wieku mamy do czynienia z ocieplaniem się klimatu w niespotykanym dotąd tempie. Za ten nagły skok temperatury odpowiada człowiek i spowodowana przez niego emisja gazów cieplarnianych towarzyszących przemysłowemu spalaniu paliw kopalnych.
Annalena Baerbock chciała zabronić posiadania zwierząt domowych? Fałsz!
Podrobione plakaty wyborcze, zmyślone cytaty i fałszywe wypowiedzi towarzyszyły ostatniej kampanii przed wyborami parlamentarnymi w Niemczech. Szczególnie dużo ataków wymierzonych było w partię Zielonych i jej główna kandydatkę Annalenę Baerbock – obecnie szefową niemieckiej dyplomacji. Ośrodek Avaaz wyliczył, że 72 procent wszystkich fejków dotyczących kandydatów na kanclerza dotyczyło właśnie Baerbock. Pojawiła się m.in fałszywa wiadomość o tym, że liderka Zielonych chce rzekomo zakazać posiadania zwierząt domowych, bo te wydzielają CO2. Baerbock nigdy jednak niczego takiego nie mówiła. Niczego takiego nie można także przeczytać w partyjnym programie Zielonych.
Gra komputerowa zamiast rzeczywistości
Także przy okazji przejęcia władzy przez talibów w Afganistanie pojawiały się fejki i dezinformacja. Na Twitterze rozszedł się filmik pokazujący rzekomo jak bojownikom z Doliny Pandższiru udaje się zestrzelić pakistański myśliwiec, co miałoby potwierdzać zaangażowanie Pakistanu w konflikt. Ale to fejk. W rzeczywistości to fragment gry komputerowej.