Görlitz/Zgorzelec: niezwykła historia podzielonego miasta

Ekspozycja przygotowana we współpracy z Muzeum Łużyckim w Zgorzelcu koncentruje się na historiach dziesięciorga osób związanych z Görlitz i Zgorzelcem. Wzbogacono ją o liczne pamiątki osobiste i dokumenty, z których wyłania się żywy obraz tych miast.

Wystawa tematycznie sięga roku 1933, kiedy wraz z przejęciem władzy przez narodowych socjalistów rozpoczęły się prześladowania, wypędzenia i internowania. Do 1945 roku miasto utraciło wszystkich żydowskich mieszkańców. Michael Guggenheimer, którego rodzina ze strony matki pochodziła z Görlitz i w 1933 roku uciekła do Palestyny, rozpoczyna swoją opowieść słowami:

„Mój dziadek był dentystą w Görlitz, miał gabinet przy Berliner Strasse, a przy Postplatz ogromne, wielkopańskie mieszkanie. Fritz i Käthe Warschawski byli bardzo zamożnymi ludźmi. Mieli samochód i szofera (...). W domu była niania i pomoc domowa”. Dziadek Guggenheimera został trzy razy pobity na ulicy przez bojówki w brunatnych koszulach w 1933 roku. Naziści umieścili go na kilka dni w areszcie prewencyjnym. Czuł się okropnie upokorzony, kiedy kazali mu boso wracać przez miasto do domu.

Wojna zmieniła wszystko

We wrześniu 1939 roku w Görlitz powstał obóz dla jeńców wojennych. Przewieziono tu żołnierzy z Polski, Anglii, Francji, Belgii, Włoch, Jugosławii i Związku Radzieckiego. Dzięki nim i robotnikom przymusowym mogła funkcjonować niemiecka gospodarka. Latem 1945 roku miasto przecięła polsko-niemiecka granica. Niemcy musieli opuścić swe domy we wschodniej jego części, w której powstał Zgorzelec. Do nowego miasta zaczęli napływać polscy osadnicy – przesiedleńcy z utraconych Kresów Wschodnich, powracający z robót przymusowych w Niemczech i przesiedleńcy z Polski centralnej. Po zakończeniu wojny domowej w 1949 roku w Grecji do miasta przybyło około 9 tysięcy Greków. W latach 70. i 80. większość z nich wróciła do swojego kraju. Dziś Zgorzelec zamieszkuje jeszcze około 50 rodzin greckich.

Ważna datą zarówno dla Görlitz, jak i Zgorzelca są zmiany ustrojowe w Polsce i zjednoczenie Niemiec (1989/1990 rok). W ciągu ostatnich dwudziestu lat z Görlitz wyjechała prawie jedna czwarta mieszkańców. Dziś mieszka tu 56 tysięcy ludzi. W tym samym czasie liczba mieszkańców Zgorzelca spadła o 4 tysiące i wynosi obecnie 32 tysiące osób. Obydwa miasta mają przed sobą trudne zadanie: przyciągnięcie nowych ludzi oraz roztoczenie perspektyw na życie swoim mieszkańcom, których z każdym rokiem ubywa.

Wystawa „Drogi w nieznane”, której kuratorką jest dr Martina Pietsch, będzie czynna w Görlitz do 25 marca 2012 roku.

Monika Skarżyńska

red. odp.: Bartosz Dudek