„Spotkanie z Papieżem niezmordowanego dialogu“

Ze zdjęć na wystawie planszowej można wyczytać zainteresowanie i serdeczność, z jaką Jan Paweł II był przyjmowany w Niemczech. Zamieszczone tam cytaty z przemówień papieskich, wygłoszonych podczas trzech podróży apostolskich w 1980, 1987 i 1996 roku, „pomagają na nowo odkryć wartości Jego przesłania, które mimo upływu czasu nie traci na znaczeniu”. Taki był zamysł ks. prałata Stanisława Budynia, rektora Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech, inicjatora tego „przypomnienia wizyt Jana Pawła II”, wyjaśnia sekretarz rektora ks. Bogusław Ostafin. Wystawę przygotowano w dwóch językach: po polsku i niemiecku. Dwujęzyczny jest też katalog wystawy z obszernymi fragmentami przemówień i homilii Jana Pawła II z tych trzech podróży. Kardynał Karl Lehmann oraz były kanclerz Helmuth Kohl, dzielą się w słowie wstępnym osobistymi wspomnieniami z wizyt apostolskich papieża z Polski na niemieckiej ziemi. Wystawa i katalog noszą wspólny tytuł „Pontifex/Brückenbauer/Budowniczy Pomostów“.

Przyjaciel Niemców Jan Paweł II „miał znaczący wkład w zapoczątkowany proces pojednania pomiędzy narodami polskim i niemieckim”, zaznacza kard. Karl Lehmann, biskup Moguncji. „Będąc przyjacielem Niemców nie tylko przypisywał Kościołowi w Niemczech wielkie znaczenie, lecz również miał wobec niego wielkie oczekiwania. Stosunek do papieża nie zawsze był wolny od nieporozumień. Ale także w trudnych okresach istniała wciąż możliwość otwartej i pełnej zaufania rozmowy”, wspomina kardynał.

Helmut Kohl opowiada, że kiedy 23 czerwca 1996 roku przechodził z Janem Pawłem II przez Bramę Brandenburską, w pewnym momencie papież chwycił go za rękę i powiedział: „Panie Kanclerzu, to jest ogromnie podniosła chwila w moim życiu. Ja stoję z Panem, Kanclerzem Niemiec, przy Bramie Brandenburskiej i Brama jest otwarta. Mur obalony. Berlin i Niemcy zjednoczone. I Polska jest wolna.” Helmut Kohl zaznacza, że Jan Paweł II „przyczynił się do owych epokowych przemian” w Niemczech i Europie. „Zawdzięczamy mu wiele.”

Podróże duszpasterskie JP II do RFN

Odwiedziny Jana Pawła II w 1980 roku w RFN, były pierwszą pielgrzymką papieża po niespełna 200 latach od triumfalnego pochodu Piusa VI przez Bawarię. Jan Paweł II powiedział wtedy: „Pragnę swą pielgrzymką do waszego kraju uczcić wielki naród niemiecki, którego historia w ścisły sposób związana jest z historią chrześcijaństwa i Kościoła, i została przesiąknięta do głębi tradycją chrześcijańską”. Podróż apostolska w 1980 roku miała „wyłącznie duszpasterski i religijny” charakter. Ale papież nie omieszkał na końcu podróży poruszyć tematu zjednoczonych Niemiec. Udzielił błogosławieństwa wszystkim obywatelom RFN, włączając w nie, jak zaznaczył, „wszystkich Niemców, waszych braci i siostry żyjących poza granicami waszego kraju". W czasie tych pierwszych odwiedzin „ze szczególną radością” odnotował "wzrastającą gotowość do porozumienia między obywatelami niemieckimi i narodem polskim”. Na spotkaniu z prezydentem Niemiec Karlem Carstensem w pałacu Augustusburg w Brühl koło Bonn, Jan Paweł II wskazał na wielkie dzieło pojednania niemieckich ewangelików i katolików w Polsce i w Niemczech. „Nie wyrównanie wzajemnie wyrządzonych sobie i poniesionych ciężkich krzyw i cierpień, lecz jedynie wola pojednania i wspólne szukanie nowych dróg pokojowego współżycia może utorować i zabezpieczyć narodom drogę ku lepszej przyszłości”. W takim duchu biskupi polscy skierowali w 1965 roku orędzie do biskupów niemieckich, pisząc w nim: „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”. Jest ono uważane za jeden z najważniejszych kroków na drodze polsko-niemieckiego pojednania.

W 1980 roku papież, żegnając się z Niemcami, wypowiedział życzenie: „Już czas, byśmy zaczęli myśleć o przyszłości Europy nie z pozycji siły i przemocy, ale z punktu widzenia cywilizacji miłości”.

Zmiana paradygmatów w stosunkach polsko-niemieckich Na pożegnanie w 1980 roku Jan Paweł II przypomniał też o swych odwiedzinach w RFN w 1978 roku z Prymasem Polski i delegacją polskich biskupów, które nazwał „świadectwem doniosłego procesu przezwyciężania tragicznych skutków drugiej wojny światowej”. Ta wizyta doprowadziła „do nieodwracalnej zmiany paradygmatów” w stosunkach niemiecko-polskich „z przeszłości do przeszłości”, powiedział w rozmowie z Deutsche Welle prof. Karl-Joseph Hummel. Jako Dyrektor Sekcji Badawczej Komisji ds. Historii Współczesnej prof. Hummel przez wiele lat zajmował się problemami pojednania niemiecko-francuskiego i niemiecko-polskiego.

Między Francją a Niemcami dokonywało się ono na poziomie instytucji. Między Polakami i Niemcami pojednanie było dziełem pojedynczych ludzi.

Druga pielgrzymka Jana Pawła II była kontynuacją wizyty z 1980 roku i stała się religijnym świętem. Papież odwiedził 7 diecezji. W Kolonii i Monachium odbyły się dwie beatyfikacje, Edyty Stein i ojca Ruperta Mayera.

Trzecia wizyta duszpasterska Jana Pawła II w dniach 21-23 czerwca 1996 roku była najkrótsza ze względu na pogarszający się stan zdrowia papieża. To była przede wszystkim wizyta w zjednoczonych Niemczech. Jej punktem kulminacyjnym było przejście papieża z Polski z niemieckim kanclerzem przez Bramę Brandenburską, która, jak powiedział papież, „okupowana przez dwie dyktatury stała się bramą wolności”. „Przybywając po raz pierwszy do zjednoczonych Niemiec, ufam głęboko i z radością oczekuję, że będę mógł oglądać w waszym kraju pierwsze owoce nowego, wspólnego rozwoju Europy. Ta myśl budzi we mnie uczucie wdzięczności i nadzieję na przyszłość Niemiec i całego kontynentu.”

To „przekroczenie przez papieża i kanclerza Niemiec symbolu podziału Niemiec i Europy zapisało się w kolektywnej pamięci, jako niezwykłe wydarzenie”, zaznacza profesor Hummel.

Bońską prezentację wystawy, z koncertem polskich muzyków z Bonn i fragmentami słuchowiska o „Karolu, który jeszcze nie był papieżem” Agnieszki Karaś, oraz wykładem prof. Hummela, zorganizowała wspólnie z Katolickim Centrum Kształcenia Polska Misja Katolicka w Bonn, którą kieruje ks. Teodor Puszcz. W połowie czerwca wystawę będzie można obejrzeć w Berlinie.

Barbara Cöllen

red. odp. Andrzej Pawlak / du