Merkel i Gauck - politycy ze wschodu rządzą Niemcami

Koniec sierpnia 2015 roku. Zaostrza się kryzys wokół uchodźców. Jednak Angela Merkel milczy. Tak długo, aż na Twitterze pojawia się hasło: „#Merkelschweigt” (tłum.: Merkel milczy) i „#Merkelsagwas” (tłum. Merkel powiedz coś wreszcie). Także tygodnik „Spiegel” wytyka jej brak reakcji. Dopiero wtedy kanclerz zabiera głos w sprawie protestów przeciwko uchodźcom w ośrodku w Heidenau, w Saksonii. Krótko potem Merkel jedzie do Heidenau osobiście i decyduje o otwarciu granic jako jednorazowym geście humanitarnej solidarności.

W niektórych sytuacjach może się wydawać, że wschodnioniemieckie pochodzenie „najbardziej wpływowej kobiety na świecie” jest widoczne. - Ostrożna, odczekująca, nieufna – takie cechy niektórzy przypisują właśnie ludziom z byłej NRD, mówi psychoanalityk Hans-Joachim Maaz. Neurolog pochodzący z NRD opublikował w 1990 roku książkę poświęconą skutkom represji na psychikę enerdowskiego społeczeństwa pt. „Zakorkowane uczucia”. Zdaniem Maaza kanclerz Merkel jest zaprzeczeniem tego, czego się oczekuje od męskiego polityka na arenie międzynarodowej politycznej.

Milczenie strategią przeżycia

„Owszem, umiejętność milczenia to duża przewaga, jaka jest typowa dla socjalizacji w NRD. To była jedna ze strategii przeżycia”, twierdzi wielu biografów Angeli Merkel. Natomiast inni, jak publicystka Gertrud Hoehler ostrzega, że „nikt nie wie, czym się tak naprawdę kieruje Angela Merkel”. Hoehler, która była wcześniej zaufaną osobą z otoczenia Helmuta Kohla, pisze wręcz w swojej książce, że „system Merkel doprowadził do upadku obyczajów w niemieckiej klasie politycznej”.

Krytycy jednak słusznie zauważają, że dzisiejsza kanclerz uczyła się polityki od Helmuta Kohla, który był mistrzem w odczekiwaniu tak długo, aż problemy rozwiążą się same. Na temat czarnych kont jego partii Kohl milczy zresztą do dziś. Interpretowanie więc tych cech charakteru jako typowych dla Niemców ze wschodu wydaje się przypominać wróżby z fusów.

Gauck jest inny

Mimo to wielu obserwatorów Angeli Merkel dopatruje się 25 lat po zjednoczeniu Niemiec stylu zarządzania, którego korzenie leżą jeszcze w enerdowskiej tradycji. Wielu zarzuca jej przede wszystkim jedno, a mianowicie, że nie wiadomo za czym się właściwie opowiada. Nawet były ewangelicki pastor a dziś prezydent Niemiec Joachim Gauck mówi o Angeli Merkel, że ją respektuje, ale nie może jej do końca rozgryźć.

W przypadku Gaucka interpretacja osobowości wydaje się być łatwiejsza. Jego autorytet wywodzi się prosto z historii jego życia. Jego ojciec został deportowany w latach 50-tych z NRD do stalinowskiego obozu pracy. Dla jego rodziny była to dramatyczna cezura, napisał Gauck po latach. Odnalazł się w kościele ewangelickim, a Stasi pisała o nim w aktach „niepoprawny antykomunista”. Jego nazwisko na zawsze będzie się wiązać z otwarciem akt Stasi w Niemczech. Gauck postrzega się jako „wędrowny nauczyciel demokracji”. Gdy w październiku 2014 w Turyngii zapowiada się wybór lewicowego polityka Bodo Ramelowa na premiera, Gauck ostrzega, że Lewica jeszcze się nie rozprawiła z przeszłością komunistycznej partii SED, z której się wywodzi.

Merkel w szpagacie

Triumf Merkel to jej ogromna popularność w społeczeństwa. Nie jest uważana za reprezentantkę elit znajdujących się gdzieś „na górze”. Jednak wśród krytyków często się słyszy, że brakuje jej profilu. Zamiast pracy oddolnej, typowej dla polityków nadreńsko-katolickiej CDU, Merkel zrobiła karierę naukową w NRD i była działaczką socjalistycznej organizacji młodzieży FDJ. Wprawdzie pochodzi z rodziny ewangelickiego pastora, gdzie oglądało się zachodnioniemiecką telewizję i prowadziło dyskusje krytykujące reżim SED, jednak Merkel brakowało odwagi, aby znaleźć się w szeregach opozycji.

Pokojowa rewolucja w NRD wydała wielu naukowców, pastorów i inżynierów. Młoda fizyk Angela Merkel pojawiła się w ten sposób u boku Helmuta Kohla, który powołując ją do swojego pierwszego ogólnoniemieckiego rządu podwójnie spełnił oczekiwania: dał szansę zarówno reprezentantce nowym landów, jak i kobiecie.

Tymczasem sama Merkel szybko przejęła szereg politycznych nawyków od samego Kohla. Równocześnie przyznała po latach w wywiadzie prasowym, że na samym początku rozpatrywała wręcz wstąpienie do partii SPD. To tłumaczyłoby krytykę pod adresem kanclerz, której niektórzy zarzucają, że „socjaldemokratyzuje CDU” i podkrada typowe socjaldemokratyczne tematy, realizując je potem jako projekty chrześcijańskich demokratów. Tak było np. z polityką rodzinną.

Kanclerz wszystkich Niemców

W 2005 roku Merkel wyznała najbardziej znanemu niemieckiemu biografowi Gerdowi Langguthowi, że wychowanie w NRD miało wprawdzie wpływ na rozwój jej osobowości, ale „dziś jestem duszą i sercem obywatelką zjednoczonych Niemiec”. Langguth już wtedy nazwał Merkel „najbardziej ogólnoniemieckim politykiem” kraju. „W zachodnich Niemczech wielu dopatruje się w niej nadal reprezentantki Niemiec wschodnich, a we wschodnich Niemczech dokładnie odwrotnie”, powiedział jej biograf.

Pomimo, że niektórzy zarzucają Merkel nadmierną ostrożność, kanclerz stale dostarcza kontrargumentów. Przykładem jest jej polityka wobec Rosji. Podczas, gdy prezydent Gauck unika spotkań z Putinem jak tylko może, Merkel, która dobrze mówi po rosyjsku, robi, co potrafi najlepiej: negocjuje, rozmawia, pośredniczy, utrzymuje kontakt. Angela Merkel podróżowała już jako studentka po Związku Radzieckim i zna Rosję lepiej, niż Hollande, Cameron czy Obama. Kanclerz Niemiec lubi kulturę i mentalność Rosjan, ale nie Putina.

Marzenie o Ameryce i wolności

Wyjątkowo dużo wagi Merkel przywiązuje do relacji z krajem jej młodzieńczych marzeń – USA. W 2003 roku opowiadała się wręcz za interwencją Georga Busha w Iraku, jakby musiała przekonywać, że wschodnie Niemcy są wiernym sojusznikiem Stanów Zjednoczonych. Do dziś wielu się dziwi ówczesnemu stanowisku Angeli Merkel.

Tendencja do idealizowania roli USA jest wspólną cechą dla obydwu wschodnich czołowych polityków Niemiec - Merkel i Gaucka. Dla obydwojga tzw. Ameryka jest synonimem wolności i nieograniczonych możliwości. Dla prezydenta Gaucka wolność stała się nawet tematem przewodnim jego polityki.

Bernd Graessler / Róża Romaniec