Nobel z fizyki: trzej badacze mechaniki kwantowej
4 października 2022
Szwedzka Akademia Nauk w Sztokholmie poinformowała, że tegoroczna Nagroda Nobla z fizyki trafiła do trzech naukowców zajmujących się mechaniką kwantową: Francuza Alaina Aspecta, Amerykanina Johna F. Clausera oraz Austriaka Antona Zeilingera. Fizycy przeprowadzili przełomowe eksperymenty z kwantowymi stanami splątanymi (splątaniem kwantowym), w których dwie cząstki zachowują się jak jedna całość, nawet gdy są rozdzielone.
„Ich wyniki utorowały drogę dla nowych technologii opartych na informacji kwantowej” – stwierdziło jury.
Anton Zeilinger, z którym połączono się telefonicznie, przyznał na konferencji prasowej w Sztokholmie, że jest „zszokowany, ale w pozytywny sposób”. Dziennikarz zapytał 77-latka o teleportację kwantową, na co odpowiedział, że ta wprawdzie działa, ale nie tak, jak pokazano to w amerykańskim serialu science fiction „Star Trek”. Fachowy termin bowiem określa bezpołączeniowe przenoszenie właściwości jednego systemu na drugi.
W roku 1997 po raz pierwszy udała mu się teleportacja, dzięki czemu zaczął udzielać wywiadów nie tylko mediom fachowym. Nadano mu przydomek „Mr. Beam” („promień”, „wiązka światła”), nawiązujący do technologii „promieniowania” pokazanej w serialu „Star Trek”. Imieniem Austriaka, który w wolnych chwilach lubi grać na wiolonczeli, nazwano asteroidę.
Pierwszy był Roentgen
Pierwszym laureatem Nagrody Nobla z fizyki został Wilhelm Conrad Roentgen w roku 1901. Został uhonorowany za odkrycie „promieni X”, później nazwanych na jego cześć.
Także w kolejnych latach najważniejsza na świecie nagroda w dziedzinie fizyki wielokrotnie trafiała do niemieckich naukowców; ostatnio – w roku 2021 do meteorologa z Hamburga Klausa Hasselmanna, który dzielił tę nagrodę z urodzonym w Japonii Amerykaninem Syukuro Manabe i Włochem Giorgio Parisi. Rok wcześniej Nobel trafił do rąk astronoma Reinharda Genzela, który podzielił się nagrodą z Andreą Ghez z USA i Rogerem Penrose z Wielkiej Brytanii.
Po dwóch latach ograniczeń pandemicznych i znacznie okrojonych ceremonii wręczenia nagród Fundacja Noblowska liczy na to, że laureaci będą mogli zostać uhonorowani w odpowiedni sposób, razem z tymi, którzy nie mieli takiej możliwości. W tym roku do stolicy Szwecji przyjadą nie tylko tegoroczni wyróżnieni, ale także ci z lat 2020 i 2021. Dyrektor Fundacji Noblowskiej, Vidar Helgesen, powiedział Deutsche Presse-Agentur: „To będzie największe zgromadzenie laureatów Nobla od bardzo dawna”.
Kolejne Noble przed nami
Tegoroczna tura przyznawania nagród rozpoczęła się w poniedziałek (03.10.2022) od ogłoszenia laureata Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny, które również było transmitowane na żywo w internecie. Svante Pääbo, Szwed prowadzący badania w Lipsku, został uhonorowany za pionierskie prace w dziedzinie ewolucji człowieka.
W środę i czwartek zostaną ogłoszone kolejne Nagrody Nobla – w dziedzinie chemii i literatury, a w piątek poznamy laureata Pokojowej Nagrody Nobla. Ta, w przeciwieństwie do pozostałych, nie będzie wręczana w stolicy Szwecji, lecz w norweskim Oslo.
Fundacja na mocy testamentu
Uroczystość wręczenia nagród tradycyjnie odbywa się to 10 grudnia, czyli w rocznicę śmierci Alfreda Nobla. W swoim testamencie fundator zastrzegł, że większość kapitału, który po nim pozostał, należy zainwestować, a odsetki – rozdysponować jako nagrodę pieniężną dla tych, którzy „w minionym roku przynieśli ludzkości największe korzyści”. Nagrody przyznawane są w wysokości dziesięciu milionów koron szwedzkich (około 917 000 euro).
Z kolei Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii, której laureat zostanie ogłoszony w najbliższy poniedziałek, nie pochodzi od samego Nobla, ale od fundacji Narodowego Banku Szwecji. Po raz pierwszy przyznano ją w 1969 roku; nagrody pieniężne są równie wysokie jak w pozostałych dziedzinach.
(DPA, AFP/jak)