Polacy i Berlinale - historia w skrócie
11 lutego 2010
Polską obecność pośród kandydatów do nagrody berlińskiego festiwalu zaznaczył po raz pierwszy w 1965 roku Roman Polański wyprodukowanym w Wielkiej Brytanii filmem Wstręt. Za film ten, w którym rolę popadającej w obłęd młodej kobiety Carol Ledoux odegrała Catherine Deneuve, reżyser odebrał statuetkę Srebrnego Niedźwiedzia. Dwa kolejne festiwalowe filmy Polańskiego, Matnia z 1966 roku oraz dokument Weekend Of A Champion z 1972 roku, również zdobyły najwyższe wyróżnienia – odpowiednio Złotego Niedźwiedzia i specjalne uznanie Jury. Takie były odległe już w czasie początki. Dotychczasową historię udziału polskich twórców na Berlinale zamyka w 2010 roku również Roman Polański. Światowa premiera jego najnowszego filmu p.t.: Autor Widmo jest jednym z najbardziej oczekiwanych pokazów 60 już edycji festiwalu.
Tymczasem…
Pomiędzy pierwszym wielkim sukcesem Romana Polańskiego a jutrzejszą premierą Autora Widmo polscy reżyserzy i producenci obecni byli na większości edycji działającego od 1951 roku festiwalu. Nie zawsze jednak prezentowane przez nich filmy należały do kategorii konkursowych. Pośród rywalizujących o Niedźwiedzie dzieł od 1951 roku znalazło się, licząc filmy polskich reżyserów oraz produkcje i koprodukcje polskie, około trzydziestu filmów.
Srebrnego Niedźwiedzia dla najlepszej aktorki otrzymała w 1976 roku Jadwiga Barańska za rolę Barbary Niechcic w ekranizacji Nocy i Dni Jerzego Antczaka. Jerzy Kawalerowicz po tym, jak w roku 1976 jako drugi Polak zasiadł w festiwalowym Jury, przystąpił do festiwalu ponownie w roku 1978 z filmem Śmierć prezydenta, za którego otrzymał Srebrnego Niedźwiedzia za wybitny wkład artystyczny. W 1980 roku na berlińską arenę wkroczył po raz pierwszy Andrzej Wajda z filmem Dyrygent. Grający jedną z głównych ról Andrzej Seweryn odznaczony został Srebrnym Niedźwiedziem dla najlepszego aktora.
Andrzej Wajda – oddzielny rozdział w historii festiwalu
Jednym z najczęściej obecnych w Berlinie polskich reżyserów poza Romanem Polańskim jest Andrzej Wajda. W 1988 roku wystawił do konkursu nie nagrodzony wówczas film produkcji francuskiej, Biesy. Wielki Tydzień otrzymał w 1996 roku Srebrnego Niedźwiedzia za wybitny wkład artystyczny, rok później grająca główną bohaterkę Panny Nikt Anna Wielgucka uzyskała honorowe wyróżnienie. W roku 2000 Andrzej Wajda osobiście zasiadł w Jury. Wówczas też odbył się w ramach festiwalu specjalny pokaz Pana Tadeusza. W 2002 roku w kategorii Forum berlińska publiczność obejrzała koprodukcję amerykańsko-polską zatytułowaną Pamiętam. Rok 2006 przyniósł Andrzejowi Wajdzie najznamienitsze berlińskie wyróżnienie: Honorowego Złotego Niedźwiedzia za całość dorobku artystycznego. Reżyser pozakonkursowo zaprezentował międzynarodowej publiczności w 2008 roku film Katyń, rok temu natomiast jego najnowszy film, Tatarak, otrzymał za artystyczną innowacyjność nagrodę im. założyciela festiwalu, Alfreda-Bauera.
Niedźwiedzie zawsze srebrne
Berlina nie ominęła również Agnieszka Holland. W 1981 roku za udział w jej filmie zatytułowanym Gorączka Barbara Grabowska otrzymała Srebrnego Niedźwiedzia dla najlepszej aktorki. Wojciech Marczewski wyjechał z festiwalu w 1982 roku ze srebrną statuetką specjalnej nagrody Jury za film Dreszcze, sześć lat później Janusz Zaorski odebrał za film Matka Królów Srebrnego Niedźwiedzia za wybitne osiągnięcie artystyczne.
Do dziś wyjątkowo honorowany przez Berlinale jest Krzysztof Kieślowski. Zaprezentował się na festiwalu po raz pierwszy w 1989 roku pozostającym poza nagradzanymi kategoriami Krótkim filmem o miłości. Prawdziwym sukcesem okazał się w 1994 roku drugi film trylogii Kieślowskiego, Trzy kolory: biały, za który odebrał Srebrnego Niedźwiedzia dla najlepszego reżysera. Widzów oczarowała także filmowa muzyka Zbigniewa Preisnera. W 1997 roku, czyli rok po śmierci artysty, znów poza nagradzanymi kategoriami, widzowie obejrzeli Krótki Dzień Pracy. Festiwal z 2002 roku rozpoczął się premierą filmu niemieckiego reżysera Toma Tykwera Niebo, opartego na ostatnim scenariuszu autorstwa Kieślowskiego oraz jego wieloletniego współpracownika, Krzysztofa Piesiewicza. Podczas sesji wykładowej w 2006 roku Wim Wenders i Agnieszka Holland omawiali wpływ dzieł Kieślowskiego na światowe kino. W ostatnim roku zaprezentowany został w kategorii „Winter adé” obejmującej filmy zapowiadające upadek Muru Berlińskiego, Krótki film o zabijaniu.
W kategorii filmów krótkometrażowych, pierwsza i jedyna dotychczas nagroda polska, Srebrny Niedźwiedź, należy do Izabeli Plucińskiej za polsko-niemiecką koprodukcję Jam Session.
Polacy w Jury
Ciekawostką jest zupełny brak jury na Berlinale w latach 1952-1955. W tym czasie wszystkie nagrody przyznawała publiczność. Być może decyzja organizatorów była wynikiem oczekiwania na pozwolenie Międzynarodowej Federacji Zrzeszeń Producentów Filmowych na powołanie oficjalnego międzynarodowego jury? Przywilej ten przyniósł berlińskiemu festiwalowi filmowemu wraz z tzw. „statusem A” rok 1956. Wówczas to, poza członkami pochodzenia niemieckiego, zasiedli tam także specjaliści z Francji, Indii, Izraela, Japonii, Urugwaju, USA, Wielkiej Brytanii, Włoch i Niderlandów. W kolejnych latach pojawiali się tam członkowie wielu innych narodowości. Polacy zasiadali w jury w historii festiwalu osiem razy. Byli wśród nich m.in. Jerzy Kawalerowicz (1976 r.), Krystyna Janda (1993 r.), Andrzej Wajda (2000 r.) i , ostatni dotychczas, Janusz Kamiński (2006 r). Pierwsza członkini jury reprezentująca Polskę pojawiła się na Berlinale w 1969 roku. Była jednocześnie, nie licząc obecnych już wcześniej członków z ZSRR, pierwszą obecną w jury przedstawicielką państw zza żelaznej kurtyny.
Anna Sadokierska
www.berlinale.de
red. odp. Iwona Metzner