Śladami Maczkowców – polskie groby wojenne w Niemczech

Konsul Marek Sorgowicki z Konsultau RP w Hamburgu odwiedził już 15 cmentarzy (m.in. Oberlangen, Meppen, Dörpen, Stücklingen) z 40 rozsianych w powiecie Emsland oraz w innych regionach północnych Niemiec. Największe wrażenie zrobiły na nim cmentarze położone na odludziu, często w środku lasu, w miejscach, które ciężko znaleźć. Każdą wyprawę dokumentuje szczegółowo zdjęciami.

- Obowiązkiem konsulatu jest doglądanie i kontrolowanie stanu polskich miejsc pamięci narodowej, w tym szczególnie grobów wojennych. Mamy ich w płn. Niemczech bardzo dużo, w tym groby I Dywizji Pancernej generała Maczka­ - tłumaczy polski dyplomata. Według niego temat ten jest szczególny, gdyż dywizja gen. Maczka wyzwalała północno-zachodnią część Niemiec. Lecz jeszcze do niedawna o polskim sektorze okupacyjnym, który powstał w 1945 roku w ramach brytyjskiej strefy okupacyjnej niewiele się w Polsce mówiło. Zauważalna w ostatnim czasie fascynacja tą tematyką, także 70. rocznica zakończenia II wojny światowej i wyzwolenia tych terenów przez żołnierzy gen. Stanisława Maczka spowodowały, że polska placówka dyplomatyczna w Hamburgu postanowiła jeszcze dokładniej zająć się dokumentacją polskich nekropolii w płn. Niemczech.

Nie pierwszy raz

Tym bardziej, że w dwóch ostatnich dekadach kilkakrotnie organizowała w porozumieniu z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa z Warszawy wyprawy do grobów wojennych Maczkowców w tym regionie. Wielki wkład w poszukiwaniu kwater miało też dwóch nieocenionych społeczników: nieżyjący już Czesław Szewczyk z Offenbachu oraz Henryk Nazarczuk z Hanoweru.

Czesław Szewczyk zdołał odnaleźć nawet takie groby, które w międzyczasie zlikwidowano. Jako społeczny opiekun miejsc pamięci wielokrotnie postulował stworzenie centralnego cmentarza wojennego polskich żołnierzy w Niemczech. Projekt był jednak zdaniem ówczesnych władz polskich zbyt skomplikowany i trudny do przeprowadzenia.

Henryk Nazarczuk zainteresował się po raz pierwszy grobami Maczkowców w 1993 roku. Liczne wyprawy do polskich nekropolii w powiecie Emsland zaowocowały wydaniem w 1999 r., przy współpracy z konsulatem w Hamburgu oraz Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa pierwszego biuletynu poświęconego grobom żołnierzy I Dywizji Pancernej gen. Maczka na terenie Niemiec.

Zmiana świadomości

Powrót do tematu kilkanaście lat po tej publikacji konsul Marek Sorgowicki tłumaczy wciąż nieznajomością tego tematu w Polsce. Innym ważnym czynnikiem jest również zmiana świadomości oraz podejścia strony niemieckiej. W opinii polskiego dyplomaty wyraźnie wzrasta zainteresowanie tą tematyką, szczególnie w tych miejscach, gdzie stacjonowały oddziały gen. Maczka.

Przed wyprawą do polskich miejsc pamięci Marek Sorgowicki zapoznał się z dokumentacją z lat 90-tych i 2001-2003, kiedy konsulat prowadził obszerną korespondencję z władzami niemieckich miejscowości, z parafiami niemieckich Kościołów. Liczne interwencje w tym okresie Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przyniosły, w opinii polskiego dyplomaty, pozytywne skutki. Odwiedzając obecnie groby Maczkowców Marek Sorgowicki zwraca szczególną uwagę na ich właściwe oznakowanie.

- Część grobów na cmentarzach parafialnych została odnowiona, ujednolicona, bo wcześniej zdarzały się przypadki, że żołnierze gen. Maczka spoczywali w grobie z Krzyżem Żelaznym na płycie. Większość uwag konsulatu czy Rady została wcielona w życie i zgodnie z Konwencją Genewską z 1946 r. poprawiono inskrypcje na wielu nagrobkach.

Na licznych pojawiło się też godło I Dywizji. Niektóre z nich powstawały dopiero w latach 50-tych. Często spoczywają tam również polscy robotnicy przymusowi. Grobów byłych robotników przymusowych jest w samym powiecie Emsland tysiące. W Cloppenburgu znajduje się imponująca kwatera 10 żołnierzy pułku dragonów I Dywizji Pancernej oraz polskich lotników sił lotniczych Wlk. Brytanii Royal Air Force (RAF).

Niewybaczalnie zaniedbania

O groby, ich pełną dokumentację na samym początku, kiedy stacjonowały w Emsland jeszcze oddziały gen. Maczka, nikt nie zadbał. Kiedy polska armia opuściła te tereny, ani Brytyjczycy, ani Niemcy nie troszczyli się o to i utworzyli nowe cmentarze. Większość kwater Maczkowców została zachowana, lecz liczne były też przypadki niwelowania grobów niezgodnie z konwencją genewską.

- Do 1989 roku tematem tym nikt się nie interesował i nikt tego po stronie niemieckiej nie pilnował - wyjaśnia Marek Sorgowicki.

Objeżdżając teraz powiat Emsland konsul korzysta w dużej mierze właśnie z dokumentacji sporządzonej przez Henryka Nazarczuka, który od 28 lat zajmuje się tematyką polskich grobów wojennych w Niemczech. Jak przyznaje dyplomata, w Dzień Wszystkich Świętych mógłby zapalić co namniej 25 tys. świeczek za poległych Polaków.

Konsul Sorgowicki korzysta też z pomocy społecznika Zbyszka Leszczyńskiego z Meppen. W Rauderfehn we Wschodniej Fryzji na ciekawy trop naprowadził go natomiast miejscowy pastor.

Dyplomata zamierza do końca 2015 odwiedzić wszystkie polskie nekropolie w Emsland i w płn. Niemczech a dokumentację na ten temat wysłać do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Na początku 2016 przewiduje publikację internetową na stronach placówki dyplomatycznej w Hamburgu. Rozważa też możliwość wydania broszury.

Alexandra Jarecka / Małgorzata Matzke