څیړنه: په نړیواله کچه جګړې او کړکیچونه ډیر شوي
۱۴۰۲ اردیبهشت ۲۳, شنبه
په المان کې د نړیوالو شخړو په اړه تحقیقاتي مرکز د هایدلبرګ انیستیتوت (HIIK) د جمعې په ورځ د یوې تازه څیړنې پایلې خپرې کړي دي. دې بنسټ ۲۱ جګړې او همدارنګه ۲۱ نورې «محدودې جګړې» لیست او طبقه بندي کړي دي چې دا د ۲۰۲۱م کال په پرتله دوه مورده زیات دي.
د سويلي سوډان په نښتو کې د وژل شوو کسانو شمیر ۲۰۰ ته رسېدلی
پر اوکراین د روسیې له تعرضي جګړې سره په اروپا کې د پوځي شخړې شدت تر ټولو لوړې کچې ته رسیدلی دی. د ارمنستان او اذربایجان ترمنځ شخړه بیا څیړونکو د «محدودې جګړې» په توګه طبقه بندي کړې ده.
د شخړو سنجونکي موسسې په حواله د تاوتریخوالي دوه عمده لاملونه د منابعو لکه د ځمکې، اوبو او کانونو پر سر شخړې او همدارنګه ایډیالوژیکي او مذهبي اختلافات دي. په دې کې د مثال په ډول په ملي او سیمه ایزه کچه د برلاسیتوب یا خپلواکۍ له پاره مبارزه هم شامله ده.
روسیه: اوکراین ته به د امریکا اوږد واټنه توغندي تر سرې کرښي تيرېدل وي
د دغې څیړنې همکارې لیکوالې تاتیانا والیاوا، د رپوټ د وړاندې کولو پر مهال وویل: «نږدې هیڅ کله هم د شخړو رامنځته کیدل یوازې یو علت نه لري، بلکې مونږ اکثره وختونه د لاملونو یوه مجموعه څارو یا مشاهده کوو.»
د نورو موضوعاتو له پاره زمونږ یوټیوب شبکې ته سر ورښکاره کړئ:
د بیلګې په توګه هغې د شمالي ایرلنډ شخړې، د یمن جګړې او نایجیریا د نښتو یادونه وکړه چې د مذهبي انګیزې په اساس رامنځته کیږي. همدارنګه د داعش ترهګرې ډلې له خوا د اسلامي افراطیت د نظریې پر بنسټ د تاوتریخوالي ګراف اوس هم لا لوړ پاتې دی.
څیړونکو مخ پر زیاتیدونکي کړکیچونه څارلي دي چې د اقلیمي بدلونونو له کبله زیات شوي دي. ځکه په نیمه صحرایي سیمو کې وچکالي په چټکۍ سره مخ پر زیاتیدو ده چې له کبله يې د بزګرانو اقتصاد په شدید ډول اغیزمن کړی دی.
د دغې څیړنې شریک لیکوال هاګن بیرننګ وویل: «پایلې یې مهاجرتونه او د مخ په کمیدونکو سرچینو پر سر شخړې وي».
د نورو موضوعاتو له پاره زمونږ فیسبوک شبکې ته سر ورښکاره کړئ:
د اروپا په قطبي سیمو کې سامیان د ژوند تیرولو د اساسي منابعو له پاره مبارزه کوي. همدارنګه د امازون په سیمه کې د چاپيریال او اب و هوا تغیيرات مشاهده شوي دي.
د دغې څیړنې په اساس د افریقا سویلي صحرایي سیمې له ۱۶ جګړو سره په نړیواله کچه اوس مهال د تر ټولو ډیرو جګړو او بحرانونو درلودونکي سیمه ده چې د کامرون، کانګو جمهوریت، ایتوپیا، مالي، سومالیا او سوډان هیوادونه یې اغیزمن شوي دي. یوازې په نایجیریا کې د درو کورنیو جګړو یادونه شوې ده.
په آسیا کې بیا، څیړونکو په میانمار کې له روانو شخړو څخه د جګړې په توګه یادونه کړې او په چین کې یې د کرونا د حکومتي محدودیتونو پر ضد مظاهرې په دغه هیواد کې د بحران په توګه طبقه بندې کړي دي.
په لاتینه امریکا کې؛ په مکسیکو کې د مخدره موادو له بانډونو سره شخړه او په کولمبیا کې له نیمه پوځي یا ملیشه ډلو سره جګړه بیا د دې څیړنې په اساس د محدودو جګړو په توګه طبقه بندي شوي دي.
کونفلیکټ بارومیټر یا په نړیواله کچه د شخړو سنجونکې موسسه د هایډلبیرګ د سیاسي علومو د کارپوهانو یو نوښت دی چې له ۱۹۹۱م کال راهیسې په نړۍ کې د بحرانونو او جګړو په اړه د ارزونې رپوټ وړاندې کوي. د معلوماتو په اساس په نړیواله کچه شاوخوا ۲۰۰ کارپوهان په دې رپوټ باندې کار کوي.
آژانسونه: ش.ن/ ن.ص