د امریکا ولسمشریزې ټاکنې، پر افغانستان به یې اغیز څه وي؟
۱۳۹۹ آبان ۱۱, یکشنبه
ټاکل شوې د نوامبر پر ۳مه چې د روانې اونۍ د سې شنبې ورځې سره برابره ده، په امریکا کې ولسمشریزې ټاکنې وشي. د دغو ټاکنو دواړو نوماندانو ولسمشر ټرمپ او جو بایډن په خپلو کمپایني غونډو کې د افغان جګړې د ختمولو ژمنه کړې.
د امریکا ټاکنو پورې د افغانانو تړلې هیلې
یوشمېر افغانان پر دې اند دي چې د امریکا په ټاکنو کې د ټرمپ د بریا په صورت کې ښايي د طالبانو او امریکایانو ترمنځ شوې هوکړه عملي شي او افغانان هم خپل منځې موافقې ته ورسیږي.
په امریکا کې افغان سیاسي شنونکي واحد فقیري دویچه ویله ته وویل چي د امریکا داخلي سیاست او ټاکنې د افغانستان پر عمومي وضعیت ژور اغیز لري. ده وویل:
«که چیري ټرمپ ټاکنې وګټي، په اغلب ګومان به د افغانستان په مورد کې خپل نظر او پالیسي عملي کړي.»
دغه امریکا میشتی افغان شنونکی پردې باور دی چې د ټرمپ د بریا په صورت کې به د ۲۰۲۱ میلادي کال د مۍ تر میاشتې خپل ټول سرتیري له افغانستانه راوباسي.
خو ښاغلی فقیري ډير باوري نه دی چې ټرمپ دې د امریکا ټاکنې وګټي ځکه پروینا یې د ټرمپ په ناکامه کېدو کي کورونا ستر رول لري. فقیري زیاتوي:
«اقتصاد خراب دی، زیات امریکایان بېکاره دي. د شتمن او غریب تر مینځ تفاوت زیات شوی. امریکا په خپل ټول تاریخ کې د نن په شان اقتصادي بې عدالتي نه وه تجربه کړې.»
جو بایډن او افغانستان
واحد فقیري د جو بایډن د بریا په صورت کې د افغانستان وضعیت له یوې بلې زاویې تحلیلوي.
دی وايي، هغه مهال چې جو بایډن د بارک اوباما مرستیال ؤ هم افغانستان ته د ډيرو سرتیرو له لېږلو سره مخالف ؤ.
«په مجموع کي جو بایډن د افغانستان د جنګ مخالف دی. یو ځل يې د سپیني ماڼۍ په مجلسونو کي په قهر ویلي ول چي هیڅکله به هم خپل زوی د افغانستان عبث جنګ ته وا نه ستوي.»
جو بایډن د سږ کال د ولسمشریزو ټاکنو د مناظرو پرمهال ویلي چې «افغانستان یو ملت نه دی او دا هېواد به هیڅکه هم یو ملت نه شي.» د بایډن دغو څرګندونو د افغانانو کلک غبرګون هم له ځان سره درلود.
افغانستان لپاره د امریکا تګلاره
خو هاخوا ځیني افغان کتونکي پردې باور دي چې د افغانستان په اړه د امریکا تګلاره اوږدمهاله ده او ټاکنې پرې اغیز نه شي کولای. سیاسي شنونکي اصف ننګ په دې اړه دویچه ویله ته وویل:
«د امریکا سیاست تر ډیره د امریکا د ملي ګټو په محور راڅرخي، دلته شپږ اجنډاوې دي چې افغانستان پکې ډیره محوري اجنډا نه ده، اوس د امریکا څلور اجنډاوې د امریکا په کورني سیاست او دوه نورې یې خارجي سیاست پورې تړلې دي.»
د ښاغلي ننګ پروینا افغانستان اوس د امریکا له بهرني سیاسته وتلې اجنډا ده او دغه دوه بهرنۍ اجنډاوې یوه یې له اروپا سره سیاست او دویمه یې عربي نړۍ سره د تعامل سیاست مشخصوي.
ننګ د امریکا دغو اجنډاوو ته په کتو باوري نه دی چې د دغه هېواد ټاکنې دې د افغانستان پروضعیت ژور اغیز وکړي. د پوهنتون استاد محمود مرهون هم وايي، د امریکا بهرنۍ تګلارې هغه بنسټونه یا انستیتیوتونه جوړوي چې هلته د امریکا پر سیاست پوه او تګلاره جوړونکي کسان پکې له کلونو کار کوي.
ښاغلي مرهون دویچه ویله ته وویل، د امریکا تګلارې اوږدمهاله دي او د ټاکنو په پایله کې راتلونکی هر ولسمشر یواځې د تګلارو د پلې کېدو مسؤلیت پرغاړه لري.
«دا معلوم داره خبره ده چې په تقسیم اوقات او ځینو اړخونو کې به یې رئیس جمهور رول لري، مګر د امریکا پالیسي لنډ مهالې نه دي، هغه د کلونو کلونو لپاره جوړیږي.»
د پوهنتون دغه استاد وايي چې له افغانستانه د پوځونو د اېستلو په اړه دواړه نوماندان ورته نظر لري، خو د افغان سولې په برخه کې د ټرمپ سیاست مثبت ارزوي.
ښاغلی مرهون زیاتوي چې د ټرمپ په مقابل کې د بایډن څرګندونو بیا په افغانستان کې خورا خطرناک حساسیتونه هم راپارولي.
ځیني کتونکي د افغانستان په اړه د بایډن او ټرمپ د لومړیتوبونو ترمنځ هم خورا ډیر توپيرونه ویني.
د هغوی پر باور د جو بایډن لومړیتوبونه به د اقتصاد سمول، له اروپا سره د امریکا د اړیکو ښه کول او بیا وروسته افغانستان، خو د ټرمپ ډیر پام په دې ورټول دی چې څنګه افغان جګړه ژر تر ژره پای ته ورسوي.
اسماعیل شاکر – کابل