د سوریې د کورنۍ جګړې له پیل څخه تر اوسه لنډه تاریخچه

د ۲۰۱۱م کال د مارچ میاشتې پر ۱۵ د سوریې په مختلفو ښارونو کې حکومت ضد مظاهرې پيل شوې. عربي پسرلی په ځینو عربي هیوادونو کې د وخت رژیمونه را نسکوره کړل. په دې وخت کې په سوريه کي هم مظاهره کوونکي د خپلو غوښتنو د پوره کیدو له پاره سړکونو ته راووتل. خو حکومتي ځواکونو د درعا په ښار کې پر مظاهره کوونکو ډزې وکړې چې په ترڅ کې یې ۴ تنه ووژل شول.

ولسمشر بشارالاسد فکر کاوه چې په زور سره به د مظاهرو مخه ونیولای شي. د مارچ له ۱۵ څخه په پيل شویو مظاهرو کې د دغې میاشتې تر ۲۸ نیټې پورې ۶۰ کسان ووژل شول. د حکومت له خوا د مظاهره کوونکو پر سرکوبه کولو سربیره د مظاهرو لړۍ په ټول هیواد کې پراخه شوله.

د سوريې د حکومت له خوا د مظاهره کوونکو د سرکوبه کولو په غبرګون کې د امریکا ولسمشر بارک اوباما د بشارالاسد د استعفا غوښتنه وکړه او په امریکا کی یې د سوريې حکومت د ټولو شتمنیو د کنګل کولو اعلان وکړ. خو د سوریې حکومت د نړیوالې ټولنې غوښتنې ونه منلې او د مظاهره کوونکو ځپلو ته یې دوام ورکړ.

د ۲۰۱۲م کال په جولای کې د مظاهره کونکو د ځپلو لړۍ تر حلب پورې پراخه شوه. هلته د حکومتي ځواکونو او مظاهره کونکو تر منځ جګړه پیل شوه. په دغه وخت کې په درعا، حمص، ادلیب او دمشق په شاوخوا سیمو کې هم جګړو شدت وموند. په دې وخت کې د حکومت مخالف مظاهره کوونکي په یاغي ځواکونو بدل شول.

برینانیا، امریکا، فرانسې ترکیې او خلیجې هیوادونو یاغي اپوزیسیون د سوريې ولس د قانوني استازو په توګه ومنل. له دې سره سم د رژیم ضد اپوزیسیون ملاتړ هم پیل شو. کله چې اسد د نړیوالو د غوښتنو له منلو څخه یو وار بیا انکار وکړ، په دې وخت کې د القاعدې په ګډون یو شمیر ترهګرې ډلې هم د اسد رژیم پر ضد جګړه کې ونډه واخيسته.

په دې ورځ په خان شیخون سیمه کې د زهرجنو ګازو برید وشو چې له امله یې ۲۶ تنه ووژل شول. په دې کې ډیر کسان د سوريې پوځیان ول. د ملګرو ملتونو څارونکو هم ونه شوای کولای دا معلومه کړي چې دغه برید چا کړی دی. په همدې کال په عراق او سوریې کې د داعش ډلې هم خپل فعالیتونه زیات کړل.

د کیمیاوي وسلو تر کارونې وروسته د ملګرو ملتونو سازمان د دمشق حکومت ته خبرداری ورکړ چې که خپلي کیمیاوي وسلې ختمې نه کړي نو پر وړاندي به یې له نظامي قوت څخه کار واخیستل شي. که څه هم بشارالاسد د خپلو کیمیاوي وسله پر لمنځه وړلو رضامندي ښکاره کړه، خو په همدې وخت کې د داعش ډلې په سوريه کې خپل حضور نور هم پیاوړی کړ.

د سوریې الرقه لومړنې ښار وو چې داعش ډلې تر خپل کنترول لاندې راوست. په جون میاشت کې داعش د الرقه ښار خپله پلازمېنه اعلان کړه. وروسته تر دې دغې ډلې له دې ښار څخه خپل بریدونه پراخ کړل. د سپټمبر پر ۲۲ امریکا ائتلافي ځواکونو د داعش پر مرکزونو هوایې بمبار پیل کړ.

که څه هم روسیې لا پخوا له بشارالاسد سره مرسته کوله خو په دې ورځ د مسکو حکومت په عملي ډول اړخ ونیوه. د روسیې جنګي الوتکو د اسد د مخالفیونو پر ضد د هوایې بمباریو لړۍ پيل کړه.

د روسیې هوایې بمباریو د سوریې ځواکونو ته نوی قوت ور وبخښه او ډیر ژر یې هغه سیمي ونیولې چې وسله والو مخالفینو یې نیولي وې. په دې وخت کې د سوريې پوځ د ایران ملاتړ لرونکي شعیه ملیشه و له خوا هم همکاري ترلاسه کوله. دې اتحاد په مارچ میاشت کې لا په پالمیرا کې د داعش ډلې ته ماته ورکړې وه.

روسي جنګي الوتکو او د حزب الله د جنګیالیو په مرسته د سوريې پوځ په حلب کې هم جهادیان پر شا وتمبول.

د امریکا، روسیې، ترکیې او ایران د هڅو په ترڅ کي د سوریې حکومت او غیر جهادي ډولو ترمنځ د سولې یو تړون رامنځته شو. خو د دې تړون له مخې د جهادې ډلو پر ضد د عملیاتو لړۍ پای ته ونه رسول شوه.

دونالد ترمپ واک ته تر رسیدو څو میاشتې وروسته امر وکړ چې د سوريې حکومت پر هغې پوځي اډې دې توغندیز برید وشي، چې ویل کیږي له هغه ځایه په خان شیخون کې د یاغیانو پر مرکزونو د کیمیاوي وسلو برید شوی وو. امریکا له منځلارو سوریایې یاغیانو سره هم خپلې مرستې زیاتې کړلې. خو بل لور ته بیا روسیه له بشار الاسد سره پوځې همکاري کوي.

د سوریې دیموکراتیکې جبهې SDF ځواکونو چې د امریکا ملاتړ له ځان سره لري الرقه محاصره کړی وو. کرد او عربي جنګیالیو په دې ښار کې داعش ته د ماتې ورکولو له پاره عملیات پیل کړل. په همدې میاشت کې روسیې اعلان وکړ چې په زیات ګومان سره د داعش مشر ابوبکر البغدادي د یوه هوایې برید په نتیجه کې وژل شوی دی. خو د روسیې دغه ادعا نه ده تائيد شوې.

په سپټمبر کې کردي ځواکونو Syrian Democratic Forces د الرقه ۸۵ سلنه برخه تر خپل کنترول لاندې راوستله. په اکتوبر میاشت کې دغو ځواکونو په بشپړ ډول د الرقه د نیولو له پاره عملیات پیل کړل. که څه هم د اکتوبر میاشتې پر ۱۷ دغو پوځیانو د جهادیانو په بشپړ ډول په شا تمبولو اعلان وکړ البته له الرقه څخه، چې دا د داعش له پاره یوه لویه ضربه وه. خو د سوریې نور سنګرونه اوس ساړه شوي نه دي.