کرونا ته ولي د کرونا نوم ورکول سوی؟ ـ انځوريز البوم
په نړۍ کي روانه ويروسي ناروغي په اصل کي کوم نوم لري؟ کرونا نوم له کومه سوی؟ دغه او د روان بحران سره تړاو لرونکو نورو مهمو لغتونو په تړاو معلومات دلته ولولئ:
کرونا څه معنی لري؟
کرونا يا کورونا د ويروسونو يوه کورنۍ يا ډول دی چي له ۱۹۶۰مو کالونو راهيسي پېژندل سوې ده. د کرونا لغت په زړې يوناني ژبي د لغت (κορώνη (korōnē) ) کي خپلي ريښې لري او د تاج يا ګېډۍ معنی ورکوي. د ويروسونو دغې کورنۍ ته د کرونا نوم ځکه ورکول سوی ولي چي کله چي تر اليکترونيکي مايکروسکوپ لاندي وکتل سي، نو د دغه ويروس شکل ګېډۍ ته ورته معلوميږي ځکه چي ورباندي يو ډول ښاخونه شاوخوا چاپېر وي.
کرونا او کويد ۱۹ څه فرق لري؟
کرونا د ويروسونو د کورنۍ نوم دی او کويد ۱۹ يا (Covid 19) د سږو هغې ناروغۍ ته ويل کيږي چي د روانې وبا کبله رامنځ ته کيږي. د دغې ناروغۍ «کويډ» نوم د انګريزي الفاظو (Coronavirus disease) لنډيز دی. د ۱۹ څخه مقصد دا دی چي دغه ناروغي په ۲۰۱۹ کال پېل سوه. د ياد ويروس د کورنۍ سره تړاو لرونکي دغې ناروغۍ ته د (Covid 19) نوم د روغتيا نړيوال سازمان ورکړی.
پر ويروسونو نومونه څوک ايږدي؟
د ويروسونو د نومولو وظيفه د روغتيا د نړيوال سازمان (WHO) په غاړه وي. خو دغه علمي نومونه د ځانګړو اصولو له مخي ايښودل کيږي او په اصل کي ډېر اوږده وي او له دې کبله يې عام خلک لنډيزونه کاروي. لکه د روانې وبا له پاره د مسؤل ويروس بشپړه نوم داسي دی: (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2)
ايا پر ويروسونو د موندونکي يا بل انسان نوم ايښودل کيدلای سي؟
پر ويروسونو د نوم ايښولو کار د ځانګړي مسلکي لاري يا پروتوکول له مخي داسي ايښودل کيږي چي واحد او منفرد وي. له دغو نومونو څخه د ويروسونو اصلي ټبر، څانګي او لا نور معلومات څرګنديږي او په دقيقه توګه يې له نوم څخه نژدې ټول اړين معلومات لوستل کيدلای سي. پر ويروسونو د انسانانو، قومونو، حيواناتو يا ورته نورو څيزونو نومونه نه سي ايښودل کيدلای.
د روانې وبا د مسؤل ويروس اصلي نوم څه دی؟
هغه ويروس چي دمګړی ورڅخه د وبا بحران رامنځ ته سوی، په لومړي سر کي ورته «د کرونا نوي ويروس» خطاب کېده. خو اوس د روغتيا نړيوال سازمان دغه ويروس ته د «سارس کوف ۲» يا (Sars-CoV-2) نوم ورکړی دی. کوف (CoV) معنی د کرونا ويروس او سارس (severe acute respiratory syndrome) هغه ويروس ؤ چي لومړی په ۲۰۰۲ د سږو او تنفس د لارو د ناروغۍ د او سلهاؤ انسانانو د مړيني د سبب په توګه رابرسېره سو.
په پښتو کي کرونا او که کورونا وليکو؟
عموما په يوه ژبه کي پردی نوم د امکان تر حده هغسي ليکل کيږي چي تلفظ يې اصلي ژبي ته ورته وي. دا چي د انګريزي لغت (Corona) دوه ځله په «و» ږغ تلفظ کيږي نو په پښتو کي هم بايد اصلا «کورونا» وليکل سي. خو دا چي دمګړی د «کرونا» لغت عام سوی، او د ژبپوهنې اصول وايي چي هغه بڼه چي زياته مروجه وي بايد وليکل سي، نو زياتي پښتو رسنۍ او نور ليکونکي د کورونا پر ځای «کرونا» ليکي.