Vazhdon protesta pas shembjes së Teatrit Kombëtar

Protesta e drejtuar nga Lëvizja “Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit” pas shembjes së Teatrit Kombëtar po vazhdon. Në mbështetje të kërkesës së protestuesve janë edhe kryetarët e partive opozitare, Basha dhe Kryemadhi, që premtojë se do ta plotësojnë kërkesën për ngritjen e një teatri të ri me arkitekturë identike, sapo të vijnë në pushtet. Edhe Forumi "Europa Nostra” që para dy muajsh e renditi godinën e shembur ndër 7  ndërtesat më të rrezikuara në Europë që duhej ruajtur për "simbolikën e saj për kulturën kombëtare dhe për gjithë Europën me historinë e saj 80-vjeꞔare po mbështet peticionin.

Por historia është shndrruar tanimë në rrënoja. Rrënojat kanë gjeneruar protesta. Në lupën e tyre po shfaqet situata ku ndodhet shoqëria civile, pushteti, politika dhe drejtësia në Shqipëri.

Qytetarët, hapësira publike dhe pushteti

 Qytetarë, aktorë, urbanistë, historianë, arkitektë, të gjithë pjesëtarë në Lëvizjen, "Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit” luftuan për më shumë se dy vjet që Teatri Kombëtar të mos shembej por të ristruktrohej sipas standarteve europiane. Protesta post-shembje është një vijim i rezistencës së tyre. Qytetarët në sheshin e betejave për publiken kanë munguar në Tiranë që nga protestat  e fuqishme të nëntorit 2013, kur kryeministri Rama, i sapo ardhur në pushtet, refuzoi nën presionin e shoqërisë civile kërkesën amerikane për demontimin në territorin e Shqipërisë të armëve kimike nga Siria.

Aleksandër Çipa, analist i pavarur, e sheh si zhvillim të shumëpritur pozitiv pjesëmarrjen e qytetarëve në protestat post-shembje të Teatrit Kombëtar. "Refuzimin, rezistencen dyvjeꞔare për ruajtjen e tij dhe tani maratonën e protestave i vlerësoj si tregues lëvdues të ringritjes së shoqërisë civile. Protestat e Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit kanë risjellë në një nivel imponues debatin për hapësirën publike, administrimin e saj dhe po trondisin vendimmarrësit tanë shpërfillës” thotë për DW, Aleksandër Çipa.

Absurde kërkesa për teatër të ri me arkitekturë copy/paste

A i vlen hapësirës publike të sotme dhe të ardhme të Shqipërisë një teatër i ri, që të imitojë arkitekturën post- futuriste të arkitektit italian, Giulio Berté, që projektoi në 1938 ansamblin e ish-Teatrit Kombëtar?

"Ringritja e një teatri të ri ashtu si ishte i shemburi dhe peticioni për ta realizuar atë janë qasje absurde, aspak të mençura. Është një kryeneçësi që tradhëton qytetarinë. Ajo ofron sentencën e klerikut të famshëm të Shqipërisë, At Zef Pllumi, se "nuk na sjell lavdi lashtësia, në qoftë se nuk jemi të qytetnuem" thotë Aleksandër Çipa. 

Absurditeti është shumë i qartë: ndërtesesë së re, me arkitekturën e imituar të së vjetrës do t'i mungojnë krejt vlerat historike të ish-Teatrit Kombëtar.

Enton Abilekaj, drejtor i portalit online Dosja.al thotë për DW "një kërkesë e tillë dhe peticioni në mbështetje të saj janë thjesht një ngushëllim. Rindërtimi i një teatri të ri me një imitim modern të teatrit të shembur, nuk mund të mbartë historinë 80 vjeꞔare të Tetarit Kombëtar.”.

Opozita përpiqet t'i ngjyrosë protestat politikisht

Basha dhe Kryemadhi, dy liderët e partive kryesore opozitare jashtë parlamentit, PD dhe LSI, patën premtuar se fandromat do të kalonin mbi trupat e tyre para se të shembnin teatrin. Por kjo nuk ndodhi. Që të dy nuk ndodheshin në mjediset e teatrit në orët e para të së dielës së kaluar, 17 majit, kur fandromat shembën godinën kryesore. Por Basha dhe Kryemadhi u janë bashkuar bashkë me ish-deputetët e partive të tyre protestave dhe u kanë dhënë atyre ngjyrim politik, edhe pse Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit nuk ka lejuar që të marrin fjalën.

"Protestat e shoqërisë civile për shembjen e Teatrit Kombëar po bëhen politike. Dy partitë kryesore të opozitës PD dhe LSI, kanë bashkuar thirrjet për protesta popullore dhe rrëzuar qeverinë e kryeministrit Rama. Politizimi i protestës është tanimë frymë dhe qëllim, të pandalshme dhe të papengueshme nga askush. Konflikti për shembjen e teatrit po merr peshën e një shkaku për një krizë të re me dimensione politike,” thotë për DW, Aleksandër Çipa.

Kryemnistri Rama e përshkoi politizimin e protestës, në një seancë parlamentare si "teatrin e politikës që ka pushtuar politikën për teatrin”.

Ligjërimi publik, helmatisje verbale

Palët pro dhe kundër shembjes së teatrit, oratorët që po marrin fjalën në protestat post-shembje, nuk po ia dalin dot mbanë t'i shmangen gjuhës së urrejtjes ndaj njëra-tjetrës dhe ecjes drejt dialogut/kompromisit.

"Ka një helmatisje të madhe verbale mes palëve, ku për fat të keq protagonistë janë bërë emra dhe figura publike. Mungon debati, polemika e kulturuar, etika, ka agresivitet dhe patologji të cilat po e shumëfishojnë ndotjen e ligjërimit publik. Këtë helm verbal dhe ndotje po e shfrytëzojnë rëndë  palët politike, opozita dhe protagonistët e vjetër të politikës.” - thotë për DW Aleksandër Çipa.

Treguesi më i freskët është braktisja nga opozita e tryezës për reformën zgjedhore, gjë që po prek imazhin e Shqipërisë, sidomos të pare në kontekstin e hapjes së negociatave të anëtarësimit.

"Konflikti për Teatrin është lajmi i keq, i publikuar këto ditë në mediat nderkombëtare. Dhe siç thotë proverbi "lajmi i keq ka këmbë atleti, i miri ka këmbë kërmilli", thotë për DW, Aleksandër Çipa.

Qeverisja, SPAK dhe drejtësia e re

Shembja  e Teatrit Kombëtar shihet si një zhvillim që ka nxjerë në pah tipare të qeverisjes dhe ka gjeneruar hipoteza të ndryshme.

"Kokëfortësia e qeverisjes për të mos hequr dorë nga projekti i shembjes, mungesa e transparencës për projektin e teatrit të ri janë arsye të fuqishme për dyshime. Prepotenca institucionale e shpërfilljes së disa institucioneve si ai i Presidentit, I Kontrollit të Lartë të Shtetit, klasifikimi dhe deklasifikimi i kompleksit të ish-Teatrit Kombëtar si monument kulture janë veprime të një qeverisjeje autoritariste. Nuk mungojnë hipotezat për mundësinë e ndonjë afere korruptive apo përgojimet për një ortakëri malinjë mes vendimmarrësve dhe sipërmarrësve ndërtues,” - thotë Çipa

Mos veprimi i SPAK-ut, ku Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit, kishte bërë kallzim penal kundër Bashkisë së Tiranës para shembjes për veprime në kundërshtim me ligjin, i shton hipotezat. Fillimi me vonesë nga SPAK i hetimeve, ka vënë në dyshim pavarësinë e tij.

"Fillimi pa vonesë i hetimeve nga SPAK-u do të kishte vlerën e provës së parë, që shfaq drejtësia e re në punën e saj. Tani që filloi hetimi, godina historike e Teatrit Kombëtar nuk ekziston më, Vonesa lë një shije zhgënjimi ndaj mbrojtësve të ligjit për publiken” thotë Çipa.

Enton Abilekaj e konsideron më shumë shqetësues pasivitetin e SPAK sesa shpërfilljen e institucioneve kushtetuese. "Hetimet filluan nën presionin e protestës. Pse SPAK-u nuk i bëri më parë? Sepse nuk funksionon si organ i drejtësisë por si organ politik. Vonesa për ꞔbllokimin e Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës së Lartë, nuk është pasojë e vettingut, por e monovrave  të maxhorancës për të mos pasur asnjë pushtet kontrollues” thotë për DW, Enton Abilekaj.