Po sikur të hidhet në erë centrali bërthamor Zaporizhia?

Qysh në muajt e parë të pushtimit të termocentralit bërthamor në Zaporizhia në vitin 2022, kompania ukrainase "Energoatom" raportoi se ushtria ruse ndoshta kishte minuar centralin dhe bregun e rezervuarit të Kahovkës, uji i të cilit përdoret për të ftohur centralin. Pas shkatërrimit të murit të digës nga ushtria ruse në fillim të qershorit, Kievi njoftoi se okupatorët kishin minuar edhe pellgun e ftohjes. Tani Shtabi i Përgjithshëm ukrainas paralajmëron se rusët kanë ngjitur në dy blloqe të centralit bërthamor edhe "objekte të ngjashme me pajisje shpërthyese".

Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA) raportoi në fund të qershorit se nuk kishte gjetur shenja minash apo eksplozivësh të tjerë në centralin bërthamor. Në të njëjtën kohë, Drejtori i Përgjithshëm i IAEA-s Rafael Grossi tha se ekspertëve të agjencisë do t'u duhet akses shtesë në centralin bërthamor për një inspektim më tërësor. IAEA iu referua raporteve të saj të mëparshme se centrali elektrik ishte minuar jashtë dhe në disa vende edhe brenda.

Sistemi i ftohjes është pika e dobët

Olha Kozharna, eksperte ukrainase për sigurinë bërthamore, thekson se minimi i zonave të rëndësishme të ftohjes përbën një kërcënim të drejtpërdrejtë për centralin elektrik. Kështu, uji i pellgut ftohës luan një rol vendimtar. Ai përdoret për të ftohur shufrat e reaktorëve në mënyrë që ato të mos shkrihen nga mbinxehja.

Centrali Zaporizhia përbëhet nga gjashtë blloqe që nuk janë në punë që nga vjeshta e kaluar. Pesë prej tyre janë të ftohtë. Siç shpjegon Dmytro Humenyuk i Qendrës për Sigurinë Bërthamore dhe Rrezatimit të Ukrainës, edhe pse janë shuar, ata kanë nevojë për ujë për ftohje, sepse shufrat e reaktorëve  vazhdojnë të lëshojnë nxehtësi. Sipas tij, uji në blloqet e ftohta nxehet deri në 70 gradë Celsius, ndërsa në ato të nxehta, por të fikura, deri në 280 gradë.

Sipas ekspertëve, nëse sistemi i ftohjes shuhet, në një blloqet e ftohta do të ndodhë një havari pas tetë ditësh. Në një reaktor të nxehtë, ke vetëm 27 orë për të parandaluar rrjedhje radioaktive. "Mendoj se e gjithë kjo po ndodh – të gjitha këto shantazhe dhe kërcënime për të ndaluar kundërofensivën e ushtrisë ukrainase në këtë rajon", thotë Olha Kozharna.

Skenari i Fukushimës në Zaporizhia?

Një shpërthim në çdo pjesë të sistemit të ftohjes në centralin bërthamor të Zaporizhzhia mund të çojë në një skenar të ngjashëm me atë në Fukushima, thonë ekspertët. Në vitin 2011, ftohja e tre reaktorëve në centralin bërthamor japonez u ndërpre nga një cunami si pasojë e një tërmeti dhe përmbytjeve të mëvonshme. Kjo çoi në një shkrirje dhe çlirimin e rrezatimit radioaktiv. "Si rezultat, u krijua një zonë evakuimi, të cilën njerëzit duhej ta linin. Por tre vjet më vonë, ata u kthyen për shkak të ekspozimit të ulët të rrezatimit dhe tani ka mbetur vetëm një e treta e asaj zone," shpjegon Mark Zheleznyak, një profesor në Institutin e Radioaktivitetit Mjedisor në Universitetin Fukushima (IER).

Sipas tij, një sulm terrorist i okupatorëve rusë ndaj sistemit të ftohjes së reaktorëve në Zaporizhzhia nuk do të kishte pasoja katastrofike. "Nuk do të kishte asnjë katastrofë rrezatimi, sepse nuk mund të ketë çlirim të jodit radioaktiv në një bllok të shkëputur," thekson shkencëtari dhe këshillon të mos kalohet në panik dhe të mos blihen tableta iodide potassium, të cilat supozohet të mbrojnë gjëndrat tiroide nga jodi radioaktiv.

Skenarë të tjerë të një aksidenti të mundshëm

Qendra për Sigurinë Bërthamore dhe Rrezatim në Ukrainë ka publikuar dy skenarë për një aksident të mundshëm në centralin bërthamor. Në të parën, guaska mbrojtëse një metër e trashë e reaktorit do të mbetej e paprekur dhe vetëm do të shkrinte bimën poshtë. Kjo mund të ndodhë nëse energjia do të dilte plotësisht ose sistemi i ftohjes do të dëmtohej. Sipas shkencëtarëve, një skenar i tillë do të ndotte me rreze radioaktive një sipërfaqe prej 2.5 kilometrash rreth centralit bërthamor. "Kjo zakonisht do të prekte vetëm personelin e centralit elektrik. Në këtë rast, njerëzit duhet të dalin jashtë,  vetëm brenda një zone mbrojtëse. Marrja e jodit për arsye profilaktike nuk është e nevojshme," tha qendra në një deklaratë.

Skenari tjetër do të ishte një aksident i një reaktori me një guaskë mbrojtëse të dëmtuar. "Në këtë skenar, ekspozimi ndaj rrezatimit do të ndikojë në një zonë më të madhe dhe do të ketë pasoja më të këqija. Zona e kontaminimit varet nga kushtet e motit»,—shpjegon qendra.

Ivan Kovalets, një ekspert në informatikën mjedisore nga Akademia Kombëtare e Shkencave e Ukrainës, thotë se sipas llogaritjeve të tij, në një skenar më të keq, mund të ketë pasoja të rënda në një zonë deri në 20 kilometra rreth e përqark centralit elektrik, në varësi nga drejtimi i erës. "Në këtë rast do të duhet një evakuim i menjëhershëm i njerëzve," thotë eksperti. Por edhe në zona deri në 550 kilometra larg termocentralit, mund të ketë pasoja të caktuara për shëndetin e njerëzve. "Në distanca të tilla, megjithatë, nuk ka nevojë për kundërmasa të menjëhershme apo evakuim," tha Kowalez.