Hrvatska među najpoželjnijim filmskim kulisama

Da Hrvatska zaista ima stogodišnju tradiciju snimanja stranih filmova, za DW potvrđuje i istoričar filma Daniel Rafaelić. Još u dvadesetim godinama prošlog veka su nemački režiseri otkrili Jadran kao idealnu i nepotrošenu kulisu za svoja dela. "To je doba nemog filma i ekspresionizma. Egzotika je vrlo prisutna. Nakon otkrića Jadrana, dolazi hrpa nemačkih, poljskih, čehoslovačkih kompanija, a Jadran odjednom postaje strašno interesantan. Trebalo je malo vremena da se otkriju i neki severniji delovi Hrvatske." Uzlet je prekinuo Drugi svetski rat, da bi se nakon istog nastavila započeta tradicija.

"Ljudi su i dalje živi, postoji želja da se snima i, naravno, jedan veliki zamah je Vinetu", priča Rafaelić kojeg hrvatski mediji nazivaju i "filmskim arheologom". "Karl Maj je u Istočnoj Nemačkoj bio malo gurnut sa strane. Istovremeno je ogromna pomama za njegovim romanima. 'Blago u Srebrnom jezeru' (1962.) je napravilo ogroman bum i nakon toga je odlučeno da se Vinetu snima - po redu." Deset filmova ovog serijala Nemci su snimali u Lici, na Plitvičkim jezerima i u Paklenici, a događaji sa snimanja su i danas "epizode života" brojnih tadašnjih statista, starijih stanovnika tih ruralnih područja.

Rafaelić u pitanje dovodi koliko je zapravo reč o pravim koprodukcijama čiji bi proizvodi bili delom filmskih korpusa država koje su učestvovale u njihovom stvaranju, jer se u velikom broju slučajeva radilo o koprodukcijama iz usluge gde su strani partneri vodili glavnu reč, a tadašnja Jugoslavija im je garantovala statiste i lokacije. Kao najradikalniji primer navodi seriju "Igra prestolja" koju niko ne smatra hrvatskom serijom, iako se snima u Hrvatskoj. "Jako je važno napomenuti da je pogled domaćih ljudi prema koprodukcijama uvek bio dosta podozriv i provincijski. Sve što se snimalo kod nas, bez obzira na kalibar filmskih zvezda svetske A kategorije, smatralo se drugom ligom, što je nepravedno i netačno. Time se preskočila valorizacija vrlo važnih filmova i serija. S 'Igrom prestolja' se to konačno promenilo.“

Snimalo se sve i svašta

Kvalitet snimljenog varirarao je od filmskog smeća do vrhunskih dela, navodi Rafaelić. Naime, od 1959-1965, Hrvatska je bila mesto snimanja B filmova italijanske koprodukcije, većinom pseudoistorijskih spektakala upitne umetničke vrednosti. U vrhunska ostvarenja se ubraja "Proces" (1962) Orsona Velsa, koji je sniman sa nemačkim partnerima. "To je jedan od najvažnijih filmova u istoriji uopšte. Postoje stvarno remek dela koja su ovde snimana poput' Železnog krsta' (1977) Sama Pekinpaha ili 'Memed, My Hawk' (1984) Petera Ustinova. Velika je šteta da u Hrvatskoj, iako je planirano, nisu snimljeni Velsov 'Falstaf' ili Leanov 'Doktor Živago'. To bi promenilo domaću percepciju prema koprodukcijama."

Iako su koprodukcije mogle poslužiti kao odskočna daska hrvatskim glumcima, to se nije dogodilo. Naime, retki je bilo onih koji su tada govorili strane jezike, pri čemu naš sagovornik izdvaja polilotologa Relju Bašića. "S druge strane postoje ljudi koji su bili primićeni, a potom su napolju napravili karijeru, ali im se danas to ne priznaje previše. Beogradska glumica Beba Lončar je jedan primer. Ona je glumila u američkom filmu koji je sniman kod nas da bi potom postala zvezda italijanskih filmova."

Ali koprodukcije su bile važne i za razvoj domaćeg filma. "Kada je Jadran film osnovan 1946. godine u Zagrebu, idućih dvadeset godina je bio glavni uvoznik deviza za Jugoslaviju. To je bila firma koja je generirala najviše stranog novca", priča Rafaelić dodajući da su se i neki domaći filmovi znali okoristiti kulisama napravljenima za koprodukcije. Najvažnije od svega, domaći su filmski radnici kroz koprodukcije sticalii znanja i bili u toku sa svetskim standardima kinematografije. "To se znalo preslikati i na hrvatski film, ako nije bio ideološki obojen. Ako tri meseca radite intenzivno s Velsom ili Ustinovim, to mora ostaviti traga na vama."

I Tito je voleo strane režisere

Na pitanje koliko je tadašnja politika pogodovala snimanju stranih produkcija Hrvatskoj i Jugoslaviji, Rafaelić pominje "Bitku na Neretvi" (1969) koja je počela kao lokalni film da bi se pretvorila u koprodukciju i svetski fenomen. Naime tadašnji doživotni predsednik Jugoslavije, Josip Broz Tito volio je dobar život i društvo svetski poznatih glumica poput Sofije Loren i Elizabet Tejlor pa je čak u nacionalnom filmu "Sutjeska" insistirao da ga glumi Ričard Bruton, suprug pomenute Tejlor. "To je kao da Ivu Josipovića danas glumi Brad Pit i sa sobom dovede Andželinu Džoli.“

Strane filmske ekipe su snimajući u Hrvatskoj i Jugoslaviji imale popriličnu slobodu i naš sagovornik ne pamti da su zabeleženi veći problemi, osim kada je italijanska ekipa ranih osamdesetih snimala seriju "Musolini". Komunističkim vlastima nije bilo jasno hoće li film pozitivno ili negativno prikazivati fašističkog vođu. "Postoji i ta poznata priča da Vels nije mogao da dobije dozvolu nadbiskupa za snimanje u zagrebačkoj katedrali kada je snimao 'Proces'. Zato je Anthoni Perkins sniman samo pred katedralom."

Baš kao nekada, Hrvatska je opet kulisa za snimanje svetskih hitova, pri čemu su hrvatski filmski radnici (opet) svedeni na pružatelje usluga. "To je u redu. Tu se beru honorari, održava se kontinuitet kojeg nismo imali devedesetih", ocenjuje Rafaelić, ali napominje da priča nakon završetka snimanja stane, umesto da se Hrvatska brendira kao mesto na kojem su ti filmovi snimljeni. „Ko zna da je 'Lov na veštice' (2011) sa Nikolasom Kejdžom snimljen u Hrvatskoj?“, pita ovaj istoričar filma.

Priroda, arhitektura i ljudi

A kada je reč o današnjem snimanju stranih produkcija, Saša Pirolić iz firme Ambasada film kaže da domaći partneri pružaju takozvane servisne usluge. Ambasada trenutno radi na dva takva projekta; pomenutoj "Igri prestolja" i novoj američkoj seriji "Dig". "Pre 11 godina smo počeli sa televizijskim reklamama. Zahvaljujući dobroj reči klijenata i učešću na stručnim sajmovima, počeli su da dolaze veliki poslovi, a prva velika serija bio je BBC-jev 'Kasanova'. Ako se neko seća američke serije 'Rat i sećanja' (1988) koja se snimala kod nas, 'Igre' i 'Dig' su još veća produkcija od toga. 'Dig' je NBC nameravao da snima u Izraelu, ali je zbog rata prebačen u Hrvatsku."

Kompanija, kaže Pirolić, radi apsolutno sve što treba na ovakvim snimanjima. Najmanje zapošljava kreativno osoblje, iako je na Digu dosta i hrvatskih kreativaca. "Po pravilu su reditelj i snimatelji skoro uvek stranci, dok su scenski radnici, šminkeri, vozači, statisti uglavnom domaći ljudi." Pirolić podseća da Hrvatska ima vrhunske filmske stručnjake koji su radili na svetski poznatim projektima i sarađivali sa režiserima poput Spilberga. "Tako je ekipa stasala uz Branka Lustiga pa ih je on sa sobom povlačio. Uz to što su kod nas lokacije odlične i ne moraju se graditi kulise, stručni ljudi su u pitanju."

Svi žele da budu statisti

S obzirom da se u Dubrovniku i nekoliko drugih lokacija uz obalu snima najpopularnija serija na svetu, ne čudi činjenica da brojni domaći ljudi, ali i turisti žele statirati u njoj i ostati zabeleženi u televizijskoj istoriji barem na sekundu. Štaviše, potvrđuje Pirolić za DW, mnogi od njih dolaze sa svih strana sveta samo zbog statiranja. Dnevno mogu da zarade 240 kuna pa je sasvim jasno da novac nije glavni motiv za statiranje: "Prijavilo se negde oko 11.000, a samo će ih dve hiljade dobiti priliku za statiranje." Za osobe iz estradnog miljea, koje su se takođe prijavile za posao, tvrdi da nije reč o marketinškom potezu, već o njihovoj istinskoj želji da učestvuju u projektu.

Pirolić je zadovoljan saradnjom postignutom sa lokalnim zajednicama. Nakon manjih problema, ubrzo se shvatilo da to donosi korist svima, bilo kroz popunjavanje smeštajnih kapaciteta ili direktno angažovanje brojnih lokalnih ljudi na poslovima vezanima uz projekat, ali i samu promociju Hrvatske. I sama je država prepoznala značaj ovakvih projekata pa podsticajnim merama od 2012. godine pokušava da privuče kvalitetne međunarodne produkcije. Samo ove godine za sredstva je apliciralo osam novih projekata, koji najavljuju lokalnu potrošnju veću od 11 milijuna evra.

Nesumnjivo, Hrvatska će povratiti uloženo i ponešto zaraditi. Još samo da shvati kako na pravi način da kapitalizuje činjenicu da se najveći televizijski hit snima upravo na njenim prostorima.