Mit o „bratskom narodu"
26. oktobar 2019.
U Solunu je otvoreno sedmo umetničko bijenale. Umesto arheoloških iskopina i ponosa na slavnu prošlost ovaj put se nudi kritičko preispitivanje. Već samo zbog toga se isplati poseta u muzejima.
Grad na sveru Grčke rve se sa balkanskom istorijom. Javne diskusije su prožete patriotskim nacionalizmom u odnosu na susedne zemlje. U Muzeju fotografije su izloženi radovi Vangelisa Vlahosa. Na jednom zidu je projektovan govor Slobodana Miloševića. Na stolu ispred toga nalazi se drveni model bosanskohercegovačkog Parlamenta. Pored njega velike mape sa isečcima iz novina o grčkim investicijama na Balkanu. Čas istorije kao umetničko sredstvo?
Svedočanstva sukoba
Umetnik, rođen 1971. ne nudi odgovore. On nije istoričar. Njegovo delo je neka vrsta svedočenja o sučeljavanju sa nedavnom istorijem njegove zemlje, koja jedva da igra neku ulogu u nacionalnoj svesti.
„Bavim se uglavnom trenucima novije grčke istorije koji su na margini glavnog istorijskog narativa i koje procenjuju kao nevažne za razvoj ili interpretaciju događaja“.
U ovom slučaju su za Vlahosa važne tri stvari: Grčka inicijativa za obnovu zgrade parlamenta BiH, anegdote o srpskom generalu Ratku Mladiću kao i susret tadašnjeg grčkog premijera Konstantina Micotakisa sa Slobodanom Miloševićem u Beogradu, maja 1999.
„Želim da svojim delom ponudim otvereni interpretacioni okvir, tečno okruženje ljudskih odnosa, koje hrani našu percepciju najnovije istorije", kaže Vlahos.
Pravoslavlje kao zajednički imenilac
Vlahos svojim radovima preispituje između ostalog i mit grčko-srpskog prijateljstva. Tradicionalno dobri odnosi Atine i Beograda su neka vrsta saveza u regionu u kojem je grčki odnos sa komšijama prožet konfliktima.
Profesorka za balkanske studije na Univerzitetu Makedonija u Solunu Stavrula Mavrogeni, smatra da to prijateljstvo počiva i na zajedničkim predstavama o neprijateljima: „To je nasleđe iz revolucija protiv Osmanskog carstva. Od tada se razvija mit o „bratskom narodu"."
Istoričar Lukianos Hasiotis takođe vidi korene grčko-srpskog prijateljstva u istoriji:
„Grci i srbi uglavnom nemaju suparničke interese u regionu. Savez s početka 20. veka, nastao je sa namerom da se kontroliše Bugarska.Pored Turske Bugarska je glavni neprijatelj Grčke. Krvavi ratovi, teritorijalne aspiracije. Na obe strane je nedavna istorija ostavila traumatične tragove. Još nešto daje krila osećanju solidarnosti dvaju naroda – pravoslavno hrišćanstvo. To je išlo toliko daleko da je oko 100 grčkih dobrovoljaca učestvovalo u ratu u Bosni i u masakru u Srebrenici. U prvoj fazi jugoslovenskog konflikta grčki mediji su bili protiv Miloševića, kaže Mavrogeni: „Kasnije se razvila teorija „muslimanskog luka“. Brojni Grci posmatraju Srbe kao hrišćansku branu protiv širenja islama“.
Između istorije i mita
Savezništvo Srbije i Grčke ostaje izuzetak u regionu. Spor oko imena sa Severnom Makedonijeom pokazuje najbolje koliko su odnosi zategnuti. Lukijanos Hasiotis smatra da je u svemu ovome važno šta ljudi govore jedni o drugima i šta uče u školi.
„Prikazivanje Bugara i Albanaca potiče iz jedne epohe kada su zemlje imale međusobne interesne konflikte. Nisu samo Grci bili nacionalistički raspoloženi, već i druge strane“.
Etnocentrizam po njemu nije više tako tvrd kao sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog veka. Ali imidž komšija je i dalje loš. Mavrogeni uzroke vidi u javnom diskursu:
„U Grčkoj te često bombarduju vestima iz inostranstva koje se onda dovode u vezu sa stvarnim ili izmišljenim temama na nacionalnom nivou". Spoljnopolitičke teme se tako isprepletu sa unutrašnjom politikom pa se zloupotrebljavaju za međupartijske igre moći.
I nova vlada, koja na evropskom nivou podržava balkanske komšije, na unutrašnjem planu ima ppotpuno suprotni kurs. Tako podilaze tradicionalističkim slojevima birača za koje otvaranje prema Severnoj Makedoniji, Bugarskoj i Albaniji predstavlja tabu.
Gradonačelnik Soluna Nikis Kerameos je nedavno izjavio: „Nastava istorije ne sme da ima sociološki karakter, već mora da kultivira nacionalnu svest“. Nastavnici i istoričali su okvalifikovali tu izjavu kao nenaučnu i apsurdnu.
Prijateljstvo i regionalna stabilnost
Tako je upitno da li dobri odnosi Beograda i Atine mogu doprineti stabilnosti regiona. Na primer, Grčka je jedna od pet zemalja Evropske unije koje nisu priznale Kosovo. Mavrogeni kaže:
„Dobri bilateralni odnosi ne nastaju na osnovu dobre volje jedne strane već zajedničkim naporima“. Pretpostavka za to nisu savezništva zasnovana na istorijskom nacionalizmu, već kritičko preispitivanje sopstvenih pozicija.
To je teoretski tako. Šta narod govori, kako ljudi doživljavaju istoriju, to je potpuno druga stvar. U odnosu na akademske diskusije i školske udžbenike tu je mišljenje o drugima mnogo oštrije. Takvi stavovi nalaze svoje uporište u medijima, bioskopima, memorijalnim ratnim muzejima. Tu je predstavljanje istorije često mnogo rigidnije.