Nacionalna skupština 1848: Temelji nemačkog Ustava

U nemačkim državama u tridesetih i četrdesetih godina 19. veka vri nezadovoljstvo. Pre svega, građanstvo želi konačno demokratiju – ali i jednu jedinstvenu nemačku državu.

Nemački savez je osnovan nakon pobede nad Napoleonom Bonapartom 1815. godine, okupljajući niz manjih ili većih monarhija. Širenje demokratsko-slobodarskih pokreta u to vreme su nemilosrdno suzbijala dva teškaša na političkoj mapi – Austrija i Pruska.

No, nakon mnogih ustanaka, od marta 1848. godine demokratske snage su uspele da ostvare važan cilj. Izborile su se za uspostavljanje liberalnih vlada u pojedinim državama, odnosno sprovođenje izbora za Nacionalnu skupštinu koja je trebalo da usvoji ustav koji bi važio na celom području Nemačkog saveza.

„Bili su šokirani, a velika većina nemačkih vladara je pristala na ustupke uprkos svojim političkim uverenjima“, kaže istoričar iz Hajdelberga Frank Engehauzen za DW.

Parlament u crkvi

I to se dogodilo pre tačno 175 godina – 18. maja 1848. godine. Članovi prvog svenemačkog parlamenta okupili su se u Frankfurtu na Majni, da bi raspravljali o ustavu i formiranju nacionalne države.

Parlamentarcima je trebalo dosta prostora, zato su se i okupili u Crkvi svetog Pavla – u to vreme je ona bila najveća „dvorana“ u gradu.

Ali, viđenja grupa koje su se okupile u gradu na Majni se znatno razlikuju. Konzervativci brane privilegije pojedinih državica i njihovih vladara. Liberali zagovaraju saveznu ustavnu monarhiju. A radikalnije snage se bore za parlamentarnu republiku.

Istoričar Teo Jung sa Univerziteta u Haleu govori o „znatnim ideološkim i regionalnim razdvajanjima“ u Nacionalnoj skupštini, koja „znatno otežavaju jedinstven nastup“.

Katalog osnovnih prava

Iz današnje perspektive, jedan od svetlih trenutaka ustava je i „Carski zakon o osnovnim pravima nemačkog naroda“. Po prvi put su tako u Nemačkoj zakonski definisana ljudska i građanska prava, uključujući slobodu medija, slobodu mišljenja i slobodu okupljanja.

Čak se planira i ukidanje smrtne kazne, ali se to stvarno događa tek stotinak godina kasnije. Oko pola godine kasnije, u martu 1849, usvojen je Carski ustav, kojim je predviđeno formiranje federalne nemačke države, kojoj bi, izuzev Austrije, trebalo da pripadaju sve države Nemačkog saveza.

Državni poglavar bi trebalo da bude „car Nemaca“. Na osnovu ustava usvojenog u Crkvi svetog Pavla, velika moć je bila u njegovim rukama. Ali istovremeno se suočavao s Rajhstagom, kao predstavništvom naroda, čiji sastav se bira na osnovu opšteg, direktnog i tajnog biračkog prava. Pravo glasa imaju samo muškarci.

Monarh iz Božje milosti...

No, Nacionalna skupština je napravila račun bez krčmara! Pruski kralj Fridrih Vilhelm IV, koga su delegati većinski hteli da imenuju za novog cara, odbacuje zaključke Skupštine.

On je uveren da je isključivo od Boga ovlašćen da nosi krunu. O alternativi se nakon njegovog „ne“ uopšte ne raspravlja, jer bez Pruske, kao velike sile, od svega ionako nema ništa.

Činilo se da su napori oko ustava i uspostavljanja nemačke unitarne države praktično propali. Reakcionarne snage jačaju, a podrška demokratama među stanovništvom opada.

Engehauzen smatra da je za taj neuspeh odgovorna „pogrešna strategija većine u Nacionalnoj skupštini“. I dodaje da uticajni liberali „nisu želeli nemačku republiku, već nacionalnu državu zasnovanu na monarhističkom uređenju, te su prećutno polazili od toga da će je vladari pojedinih država na kraju podržati“.

A kad se to ipak nije dogodilo, „liberali praktično nisu imali alternativnu strategiju za ostvarenje svojih ciljeva“.

U maju 1849. frankfurtski parlament se sam raspušta. Nekoliko meseci je postojao parcijalni parlament u Štutgartu, a na kraju je u leto 1849. vojno ugušen i poslednji revolucionarni otpor.

Liberalni i demokratski pokret iz 1848/49. za slobodnu i jedinstvenu Nemačku, koji je počeo rad praćen velikim nadama, praktično je propao.

Predložak za Osnovni zakon

Ali, taj pokret je ipak imao dugoročne posledice za Nemačku. Kada se radilo na izradi Vajmarskog ustava 1919, uzor je bio upravo frankfurtski katalog osnovnih prava.

A očevi i majke Osnovnog zakona Savezne Republike Nemačke su, tačno sto godina kasnije, citirali odlomke iz frankfurtskog Carskog ustava.

Istoričar Teo Jung smatra: „Ustav iz Crkve svetog Pavla nije posebno značajan samo zbog toga što je to prvi svenemački ustav. Veoma mnogo njegovih konkretnih odredbi je 1949. skoro u nepromenjenom obliku preuzeto u Osnovni zakon.“

A Frank Engehauzen zaključuje: „Ustavni poredak koji imamo danas, rastao je tokom mnogih decenija, a presudna polazna tačka na putu ka demokratskoj pravnoj državi treba da se traži u godinama 1848/49, odnosno u delovanju Nacionalne skupštine.“

Pratite nas i na Fejsbuku, preko Tvitera, na Jutjubu, kao i na našem nalogu na Instagramu.