Rane Zolingena
29. maj 2018.
„Stranci napolje“. Ta parola pre 25 godina bila je moto u mnogim mestima u Nemačkoj. S različitim razlozima. Na istoku zemlje, na području bivšeg DRR-a, privreda je nakon ujedinjenja kolabirala. Milioni ljudi ostali su bez posla ili su se iz nekih drugih razloga osećali građanima drugog reda. Znatan broj njih smatrao je da su stranci krivi za novonastalu situaciju.
Doduše, u DDR-u je bilo znatno manje stranaca nego u zapadnoj, Saveznoj Republici Nemačkoj, pa ipak – frustracije su usmerene na osobe drugačijeg izgleda. Pre ujedinjenja, u DDR su na privremeni rad dolazili ljudi iz Vijetnama i Angole, to se zvalo „rad pod ugovorom“. Za mnoge starosedeoce ti ljudi su bez ikakvog razloga postali krivci za svu novonastalu bedu.
Najmlađa žrtva imala je samo četiri godine
Rasistički motivisani napadi, često i sa žrtvama, nisu bili retkost. Pažnju nemačke, pa i svetske javnosti u avgustu 1992. godine privukla je opsada i podmetanje požara u jednoj zgradi u Rostoku u kojoj su uglavnom živeli Vijetnamci. Čista je sreća što u tom požaru nije bilo ljudskih žrtava.
A onda se nasilje preselilo i na zapad. Pre tačno 25 godina – 29. maja 1993. u Zolingenu (Severna Rajna Vestfalija) ponovo zapaljena jedna kuća. U požaru je poginulo pet osoba turskog porekla. Najmlađa žrtva, Saime Genč, imala je samo četiri godine, a najstarija, Gursun Inče – 27. Pored njih stradale su Hatidže Genč (18), Gulustan Ozturk (12), a Hulja Genč (9). To nije bio nesrećni slučaj, već delo desničarskih ekstremista koji su požar podmetnuli tokom noći.
Napad u Zolingenu izvršen je samo tri dana nakon što je nemački parlament Bundestag u priličnoj meri ograničio pravo na azil. Vladajuća koalicija koju su tada sačinjavali demohrišćani (CDU/CSU) i liberali (FDP), a uz podršku opozicionih socijaldemokrata (SPD), promenila je nemački Osnovni zakon (ustav). Do tada je na osnovu člana 16 u Nemačkoj važilo neograničeno pravo na azil, a političari su izmenom reagovali na masovan porast broja potražilaca azila od kraja osamdesetih godina.
Dugo je inače broj potražilaca azila u Nemačkoj bio ispod 100.000 godišnje, da bi 1990. taj broj skočio na skoro 200.000, a onda se dve godine kasnije udvostručio (438.191). U to vreme i na zapadu Nemačke desno-radikalne stranke poput Republikanaca bile su uspešne na izborima. Njihov najbolji rezultat zabeležen je 1992. u tradicionalno ekonomski jakoj pokrajini Baden-Virtemberg gde su osvojili čak 12 odsto glasova birača.
Paralele s današnjom situacijom
Aneta Kahane iz antirasističke berlinske fondacije „Amadeu Antonio“ uočava paralelu između eksplozivnog raspoloženja od pre 25 godina i današnje situacije. Ona ukazuje da je pitanje: „Koliko izbeglica može da dođe?“ povezano s onim koje glasi: „Zar nemamo previše stranaca u zemlji?“
To mešanje pojmova i činjenica, to da se stranci i izbeglice posmatraju kao uljezi i strano telo, u znatnoj meri je „zatrovalo raspoloženje“. Amadeu Antonio iz Angole u novembru 1990. godine brutalno je pretučen palicama za bejzbol. Umro je od posledica napada koji je izvršila naoružana grupa mladih, ekstremnih desničara. Petorica napadača osuđeni su na najviše četiri godine zatvora, a nekoliko njih prošlo je samo sa uslovnom kaznom.
Posledice političke odluke
Sudije su u slučaju Zolingen bile dosta strožije. Napadači uzrasta između 16 i 23 godine, osuđeni su 1995. na zatvorske kazne u trajanju od deset do petnaest godina – zbog petostrukog ubistva, pokušaja ubistva u 14 slučajeva i podmetanja požara. Rajner Brisov, advokat porodice Genč, kaže da je slučaj Zolingen u istoriju posleratne Nemačke ušao kao „vrhunac mržnje prema strancima“.
Aneta Kahane iz fondacije „Amadeu Antonio“ smatra da bi bolje bilo da političari 1993. godine nisu ni menjali Zakon o pravu na azil, jer je, ocenjuje, to bio veoma loš signal i za zapad Nemačke. Zapadnonemačko društvo je do tada bilo veoma angažovano po pitanju useljavanja, ali se takvo stanje u znatnoj meri promenilo zbog oštre diskusije o pooštravanju prava na azil.