Zašto država finansira crkvu?

Iako bi glavni zadatak trebalo da im bude briga za besmrtne duše vernika, obe velike crkve u Nemačkoj, i katolička i evangelistička su u stvari i ogromni koncerni – tačnije bi bilo reći, holdinzi. Veliki deo njihovog prihoda dolazi od crkvenog poreza koji moraju da plaćaju svi vernici, a to je oko devet milijardi evra. To je nedavno otvorilo pitanje da li oni koji ne plaćaju crkveni porez mogu da prime crkvene sakramente – i tu je i svetovni nemački sud odlučio da onaj ko ne plaća, ne može ni da bude član crkvene zajednice.

Ali to nije kraj priče o prihodima crkava: one upravljaju čitavim nizom institucija, od vrtića i škola, pa do bolnica i staračkih domova. Ništa od toga nije za državu i građane besplatno: kod škola, država plaća troškove obrazovanja kao i kod svih drugih, a crkvenim bolnicama i staračkim domovima je takođe naloženo da „posluju u plusu“, dakle da ubiru prihode od zdravstvenog osiguranja i od penzionera koji žive u tim domovima. Ako oni nemaju potreban novac, onda se razlika ubire od – opet državnih, socijalnih službi.

Dobročinstvo – s tuđim novcem

Štaviše, čak i institucije kojima je glavni zadatak humanitarni rad, objašnjava nam politikolog Karsten Frerk, samo malim delom žive od novca iz crkvene blagajne: „Humanitarne organizacije 'Caritas' (Katolička crkva) i 'Diakonie' (Evangelistička crkve) crkve finansiraju sa dva odsto. Dakle toliko plaćaju crkve i to znači da je priča o crkvenom dobročinstvu u stvari legenda. One to rade, ali ne plaćaju.“ Ostala potrebna sredstva dolaze od donacija – i opet, ogromnim delom iz državne kase.

Nakon skandala u Limburgu i rasipnosti tamošnjeg biskupa Tebarva-van Elsta u javnosti se postavlja pitanje i oko još jednog novčanog izvora crkvama – koji direktno plaćaju država i pokrajine. Prošle godine je to iznosilo oko 460 milina evra koje su, kroz budžet, platili baš svi građani Nemačke – i vernici i ateisti.

Ko još pamti Napoleonove ratove?

Ta, takozvana „dotacija“ potiče zapravo iz pradavnih vremena i doba kad je Napoleon zaplenio sva crkvena dobra na područjima koja je zauzeo – pa tako i u Nemačkoj. Nakon poraza Napoleona početkom devetnaestog veka, deo te imovine vraćen je crkvama. Ali deo nije. Kao nadoknadu za to, država se obavezala da će plaćati dotacije i to je u međuvremenu potvrđeno kroz više sporazuma sa Vatikanom.

Visina tih dotacija nije ista u svim nemačkim pokrajinama, jer su na tim prostorima i nestajale i nastajale brojne države i tek kasnije je došlo do ujedinjenja Nemačke pod Bizmarckom, da bi i carstvo nestalo u Prvom svetskom ratu. Došla je Vajmarska Republika koja se i Ustavom obavezala da će crkvama plaćati, baš kao što je to pristala i nacistička Nemačka pod Hitlerom.

U socijalističkoj, Istočnoj Nemačkoj toga doduše nije bilo, ali zapadna, Savezna Republika Nemačka je brižljivo plaća za Napoleonovu odluku sve do današnjih dana. Zato političarka socijaldemokrata Ingrid Mateus-Majer nikako nije jedina koja misli da se crkvama već odavno platilo sve što je trebalo da se plati i da su te dotacije u stvari kršenje Ustava koji nalaže strogo razdvajanje crkve i države.

Biskupi primaju platu od države!

Štaviše, ona podseća da se još u 19. veku planiralo da se crkve isplate konačnom svotom, a činjenicu da se i danas svake godine plaća crkvama smatra, blago rečeno, neprimerenom vremenu. S njom se slaže i politikolog Frerk koji ističe da se još u Vajmarskoj Republici tadašnjim Ustavom tražilo da se to plaćanje prekine – ali se ni jedna vlada ili političar nisu usuđivali da se „zakače“ sa crkvama i, što je još važnije, vernicima-biračima.

Tako ispada da država plaća čak i plate biskupima, crkvenim nameštenicima – i za održavanje i izgradnju crkava i crkvenih zdanja. Samo pokrajina Bavarska na primer, za održavanje oko 700 crkava, odvaja iz budžeta 40 miliona evra. Pokrajinska kancelarija za reviziju beleži i stavku „plata za crkveno osoblje“, što iznosi dodatnih 90 miliona evra. Problem je u tome što taj novac ne odlazi svim verskim institucijama, nego samo onima koje su i priznate kao crkve – a to su u prvom redu Katolička i Evangelistička crkva.

Daleko od toga da su te crkve u Nemačkoj siromašne. Političarka Mateus-Majer podseća da crkve spadaju među najveće zemljoposednike u Nemačkoj i da je list „Špigel“ svojevremeno izračunao da je u njihovom posedu oko 6,8 milijardi kvadratnih metara zemlje i zemljišta. Tu dolaze još i crkve – po pravilu u centrima gradova, riznice, umetnički predmeti... Sve u svemu, nagađa se da je ukupan imetak dve glavne crkve u Nemačkoj negde oko bilion (milion miliona!) evra.

Koliko crkve zaista imaju novaca?

Kad kažemo „nagađa", to je drugi, još veći problem i zato ipak crkve ne mogu da se porede sa koncernima i holdinzima. Naime, svetovne institucije obavezne su da objave svoju imovinu i način na koji je troše. Crkve nisu, čak ni kada je reč o platama crkvenih nameštenika, one su se izborile za pravo da o tome odlučuju kako ih je volja i van svih sindikalnih sporazuma.

Takva netransparentnost veoma ljuti političarku Mateu-Majer: „Samo dotacija pokrajine Severna Rajna Vestfalija iznosi šest miliona evra. Ali koliko od toga onda odlazi kao plata kardinalu Kelna Majsneru, to ne zna niko u državnim institucijama.“ Ona smatra da je „dosta tog posebnog statusa“ crkava i da su i one, kao javne institucije, obavezne da objave koliko zarađuju i kako troše novac.

Međutim, i danas je malo političara koji su spremni da „isterati na čistac“ poslovanje crkava, mada je rasipnost u Limburgu polako počela da menja opšte raspoloženje. S druge strane, neke biskupije zaista jesu već objavile svoje poslovne knjige – u Hamburgu, Esenu, Minsteru i Špejeru. Ali to je samo mali deo biskupija u Nemačkoj.

Autori: Ginter Birkenštok / Anđelko Šubić
Odgovorni urednik: Ivan Đerković