Šta se dešava sa socijaldemokratijom u Europi?

Francuska

Ni u jednoj drugoj državi Evrope socijaldemokrate nisu doživjele takav pad kao što se to dogodilo u Francuskoj. Do 2012. godine tamošnja Socijalistička partija (PS) još uvijek je imala apsolutnu većinu u skupštini, a i na mjestu predsjednika republike bio je njen čovjek – Fransoa Oland. Ali na predsjedničkim izborima 2017. godine, kandidat socijalista osvojio je samo šest odsto glasova, a stranka nije ništa bolje prošla ni na glasanju za poslanike u parlamentu. Francuska Socijalistička partija tradicionalno je lijevo orijentisana, mnogo više nego njemački SPD. Vrhunac popularnosti bilježili su osamdesetih godina prošlog vijeka pod predsjednikom Fransoa Miteranom. Ta stranka je danas, međutim, stiješnjena između političkih snaga orijentisanih još ljevlje od njih i desničarskog Nacionalnog fronta, koji svojom politikom prema strancima, prema globalizaciji, i zalaganjem za ekonomsku izolaciju, privlači mnoge zabrinute ljude u Francuskoj. Socijalističkoj partiji, koja je nakon izborne katastrofe promijenila ime u „Nova ljevica", ozbiljno prijeti nestanak sa političke scene.

Holandija

Nešto slično se dešava i sa holandskom Radničkom partijom (PvdA). Ta nekada važna stranka, koja je u svojoj poslijeratnoj istoriji tri puta dala premijera, na opštim izborima prošle godine zabilježila je daleko najgori rezultat u svojoj 70 godina dugoj istoriji. Za nju je glasalo samo 5,7 birača, što je gubitak od 19 procenata u odnosu na 2012. Socijaldemokrate tako su sa drugog, pale na sedmo mjesto po snazi među strankama u Holandiji. Bila je to prava katastrofa za PvdA, nekada najjaču partiju na tradicionalno šarolikoj lijevo orijentisanoj političkoj sceni Holandije. PvdA, naime, dijeli isti korpus birača sa Socijalističkom partijom, Strankom lijevo-zelenih i D66. Godine 2012. PvdA je bila najjača među njima sa 25 odsto osvojenih glasova, ali su se prošle godine sve te stranke suočile sa padom. Holandske socijaldemokrate bore se takođe i sa rastom popularnosti desničarskih populista – Stranka za slobodu Gerta Vildersa sada je druga po snazi partija u holandskom parlamentu.

Velika Britanija

Ipak, ne bilježe sve evropske socijaldemokratske stranke gubitke, a najbolji primjer za to jeste britanska Laburistička partija. Toni Bler je devedesetih godina modernizovao tu do tada prilično lijevo orijentisanu stranku. Pod motom „Novi laburisti", on je uspio da, nakon godina i godina provedenih u opoziciji, dođe do pozicije da formira vladu. Između dotadašnjeg tvrdog kapitalizma Margaret Tačer i ljevičarskog, državnog socijalizma starog tipa, Bler se opredijelio za „treći put". Takva politika godinama je bila i uspješna i popularna, ali nakon britanskog učešća u ratu u Iraku, koji se vodio na osnovu lažnih pretpostavki da ta zemlja posjeduje oružje za masovno uništenje, kao i zbog toga što je blisko sarađivao sa američkim predsjednikom Džordžom Bušom Mlađim, Bler i njegova vlada suočili su se sa brojnim kritikama i gubitkom kredibiliteta. Otada su Laburisti u opoziciji, i to već godinama. Ali nakon što je 2015. godine na čelo stranke došao Džeremi Korbin, ljevičar starog kova, stranka se ponovo vratila idejama kao što su nacionalizacija, dodatno oporezivanje bogatih, pa čak i povlačenje iz NATO. Broj članova otada sve više raste i dostigao je najviši nivo u poslednjih skoro 40 godina. Člansku kartu britanskih Laburista danas ima skoro 600.000 ljudi, što je znatno više od broja članova njemačkog SPD (oko 460.000), iako Njemačka ima više stanovnika od Britanije. Posebno je uočljivo to da se Laburistima sve više priključuju mladi ljudi. Na poslednjim parlamentarnim izborima 2017, konzervativci pod Terezom Mej jesu osvojili većinu, ali su imali samo par procenata više glasova od Laburista. Zbog svega toga, neka nova laburistička vlada Britanije, ne djeluje više kao nešto što je nemoguće.

Švedska

Švedska je takođe svijetla tačka evropske socijaldemokratije – što naravno zvuči kao sasvim normalna stvar, s obzirom na to da je ta zemlja odavno predstavlja uzor za socijaldemokrate. Ni u jednoj drugoj evropskoj zemlji oni nisu zabilježili takve uspjehe. Socijaldemokrate su bili najjača politička snaga na svim izborima od 1917, iako nisu uvijek davali premijera. Vlast koju imaju već decenijama iskoristili su, naročito u godinama poslije Drugog svjetskog rata, da stvore sveobuhvatni sistem socijalne zaštite, koji je i danas služi kao primjer. Ali od devedesetih godina prošlog vijeka, socijaldemokratski premijeri morali su da se suoče s tim da je takav sistem suviše skup – i zato su bili prisiljeni na smanjenja izdavanja. Rezultat toga bio je taj da je stranka zabilježila veliki gubitak glasova i nekoliko godina morala je da provede u opoziciji. Ali aktuelni premijer Stefan Leven, koji se nalazi na čelu crveno-zelene manjinske vlade, ponovo je socijaldemokrata. Izabran je ove jeseni. Socijaldemokrate su, prema svim istraživanjima, ponovo najjača politička snaga u Švedskoj, ali ipak sa samo 30 procenata podrške, što je za tamošnje standarde gotovo katastrofa. Istovremeno, rast popularnosti bilježe desničarske populističke Švedske demokrate, stranka koja kritikuje relativno liberalnu politiku te zemlje prema izbjeglica. Oni su, prema anketama, treći po popularnosti sa podrškom koja se kreće između 15 i 22 odsto.

Austrija

I austrijske socijaldemokrate (SPO) znale su za bolja – mnogo bolja vremena. Ta stranka je od 1945. do danas imenovala kancelara u čak 15 od 28 vlada. Do devedesetih je na parlamentarnim izborima osvajala i više od 40 odsto glasova, a u zlatnim sedamdesetim čak i apsolutnu većinu. Poslednjih godina SPO se stabilizovao na 25 do 30 procenata podrške. Specifično za Austriju jeste to da je dvije trećine vremena nakon Drugog svjetskog rata na vlasti u Beču bila koalicija SPO i konzervativne Austrijske narodne partije (OVP), pri čemu su kancelara davale i jedna i druga stranka. Ta „velika koalicija", čija se politika zasniva na konsenzusu, skoro da je postala sinonim za austrijsku republiku – toliko da se često upotrebljavao i izraz „vječna velika koalicija". Ali to je imalo i svoje posljedice: uspon desničarske Slobodarske partije Austrije (FPO). Ona je sada na vlasti u koaliciji sa OVP, a SPO je ostao u opoziciji. Kao i u Njemačkoj, i socijaldemokrate u Austriji u poslednje vrijeme se pitaju da li su, zbog čestih koalicija sa konzervativcima, izgubili sopstveni profil.