آیا فرار مغز ها یک اصطلاح منسوخ است؟

در سراسر زمبیا، کشوری با ۲۰ میلیون جمعیت، تنها یک مرکز درمان بیماری سرطان وجود دارد. در این کشور تشخیص بیماری سرطان برای بسیاری به معنی افزایش هزینه های سفر، برای رسیدن به شفاخانه سرطان در شهر لوساکا پایتخت این کشور است. این مرکز درمان بیماری های سرطانی در لوساکا جاییست که دوروتی لومبه همصنفی مکتب من به عنوان متخصص معالجه سرطان توسط شعاع، کار می کرد. پس از آن او سمتی را در زیلاند جدید پیدا کرده و این شفاخانه را ترک کرد.

او در تماس تلفونی به من گفت که "یکی از انگیزه های اصلی من برای مهاجرت این بود که مطمین نبودم از مجموعه مهارت های خاص من در اینجا استفاده صورت گیرد." او افزود: "این تصمیم برای دور شدن نه، بلکه برای انجام کاریست که دوست دارم یعنی معالجه سرطان توسط شعاع".

پس از مدت طولانی اولین بار بود که با هم صحبت کردیم اما از طریق شبکه های اجتماعی تغییرات زندگی اش را دنبال می کردم. آموزش در رشته طب و انکولوژی یا سرطان شناسی او را به روسیه، افریقای جنوبی، و کانادا کشاند. برخلاف من و چند همصنفی دیگر ما، او پس از ختم تحصیل به زمبیا برگشته و در آنجا کار کرد. اما او در تماس تلفونی گفت که "این گام آسان نبود".

در تمام این کشور تنها ۳ ماشین درمان رادیولوژیک وجو داشت و از آن میان تنها یک ماشین به درستی کار می کرد. او روزانه با ۶۰ مریض کار می کرد.

دوروتی میخواست با ایجاد اولین مرکز خصوصی درمان بیماری های سرطانی در زمبیا این وضعیت را تغییر داده، فشار بالای یگانه شفاخانه سرطان در این کشور را کاهش دهد. اما باوجود نیاز مبرم به این کار، او نتوانست بودجه و حمایت لازم به این کار را پیدا کند.

فرار مغز ها؛ جنبه دیگر استعمار نو؟

بنابر گزارش مرکز مبارزه در برابر گسترش سرطان در ویانا، ایجاد یک مرکز رادیوتراپی در کشوری مانند زمبیا، میتواند حدود ۶ میلیون یورو یا دالر هزینه داشته باشد. بازخورد این سرمایه و نفع گرفتن از آن میتواند سال ها طول بکشد. به همین دلیل، دیدگاه دروتی برای سرمایه گذاران به اندازه کافی قناعت بخش نبود. این موضوع در تصمیم او مبنی بر ترک زمبیا نقش داشت.

در حالیکه بیماری سرطان در کشورهای با درآمد پایین و متوسط رو به افزایش است، در سال ۲۰۱۸ تنها ۶۶۴ متخصص سرطان در این کشور ها وجود داشت.

این غیرمعمول نمی بود اګر ګفته می شد "دروتی باید در زمبیا می ماند"، زیرا رفتن او از این کشور به معنی از داست دادن یک کارمند ماهر خدمات صحی است. اما یوهانس هاوسهوفر، اقتصاددان و محقق فقر طوری دیگری می اندیشد. به باور وی کارگران ماهر نباید مجبور شوند در یک کشور بمانند. او می گوید: "این ناخوشایند است که به کسی، با وجود میل اش به مهاجرت، تحمیل شود در یک مکان باقی بماند." او همچنان در زمینه می افزاید: "نگرانی در مورد فرار مغز ها یک جنبه دیگر استعمار نو دارد، اینکه بخواهیم مردم را در مکان های که هستند نگهداریم، بدون توجه به اینکه آنها بخواهند مهاجرت کنند یا نه".

هاسهوفر بینانگذار "مالنگو" است، یک موسسه خیریه که زمینه مهاجرت تحصیلی از یوگاندا به آلمان را فراهم می سازد. این موسسه هزینه سال اول آموزش در دانشگاه آلمان را به افراد کم در آمد یوگاندا تامین می کند. این افراد تعهد می کنند که پس از فراغت، مبلغ تامین شده را از طریق یک برنامه سهم درآمد، دوباره می پردازند.

این سازمان در حالی که میخواهد فرصت های آموزشی برای دانش آموزان را تقویت کند، انتظار ندارد و در این زمینه تشویق نمی کند که دانش آموزان دوباره به یوگاندا برگردند. هاوسهوفر می گوید: "مهاجرت نه تنها برای فرد مهاجر، بلکه برای کسانیکه در کشور باقی می مانند نیز خوب است."

مهاجرت دایمی فرصت های فراتر از حواله پول را ایجاد می کند

فرستادن پول به خانواده (حواله) به عنوان منفعت مستقیم به خانواده های افراد مهاجر در کشورهای شان شناخته می شود. دانشجویان یوگاندا که از سوی بنیاد مالنگو حمایت می شوند، ماهانه طور اوسط ۱۶۵ دالر به خانواده های خود می فرستند. این مبلغ میتواند با افزایش در آمد شان تغییر کند.

هاوسهوفر در این خصوص می گوید که "مهاجرت کارگران ماهر میتواند سرمایه گذاری در بخش سرمایه انسانی را تشویق کند. این موضوع به دیگران میتواند نشان دهد که آموزش می تواند نتیجه دهد و راهی برای پیشرفت را فراهم کند."

فلیپین یک مثال خوب در زمینه آموزش پرستاران است زیرا آنان تنها در ایالات متحده امریکا ۴ درصد از پرستاران ثبت شده را تشکیل می دهند.

زمبیا کشوری که من و دوروتی نیز در آن به مکتب رفته ایم، نیز تعداد زیاد پرستاران را تربیت می کرد. اما در نتیجه فرار مغز ها از بخش خدمات صحی، بسیاری از آنها به افریقای جنوبی و انگلستان رفته اند. حال این کشور افریقای جنوبی، دانش آموزان بخش پرستاری را در مقیاس بزرگتر از ظرفیت کاری در سکتور خصوصی و دولتی این کشور جذب می کند.

بنابر آماری که در اوایل سال جاری در یک سند رادیوی بی بی سی نشر شد، بیش از ۲۰ هزار پرستار در این کشور بیکار هستند. در ماه مارچ سال روان میلادی، حکومت متعهد شد که ۱۱ هزار کارمند خدمات صحی را استخدام کند. بنابر این ارقام دیده میشود که مهاجرت یک پرستار زمبیایی، می تواند فرصت کاری برای یک پرستار بیکار ایجاد کند.

با این حال، نیاز به ذکر است که افرادی که مهاجرت می کنند آموزش و تجربه بیشتر می داشته باشند. افرادی که تصمیم به رفتن می گیرند معمولا کارگران حرفه یی دارای تخصص هستند، افرادی مانند دوروتی، که نمی توانند از مهارت های خود برای همیشه در زمبیا استفاده کنند. آنان فراتر از خواست معاش بیشتر و شرایط کاری بهتر، به دنبال فرصت های هستند که در آنجا بتوانند در حرفه خود پیشرفت کنند. در پایان این پیشرفت میتواند دوباره به کشور آنان بازخورد خوب باشد.

اعاده فرار مغز ها؟

کار کردن در یک کشور دیگر لزوما مانع کمک مهاجران به اقتصاد کشور شان نمی شود. این کمک می تواند فراتر از انتقال مستقیم پول یا حواله باشد. دروتی به من گفت: "من تا حد ممکن با سیستم صحی زمبیا سرو کار دارم، بسیار خوشحالم که برای افراد علاقمند تحقیق در زمبیا، راهنمایی می کنم".

او این کار را پیش از این نیز انجام داده است. در زمان تحصیل در کانادا، او به راه اندازی یک برنامه سفری برای همسالان خود در زمبیا کمک کرد. آنان توانستند به کانادا رفته و در مورد انکولوژی و رادیوتراپی بیشتر بدانند.

دروتی امیدوار است روزی دوباره به زمبیا برگشته و در آنجا کار بتواند. او معتقد است که با کار در زیلاند جدید مهارت هایش را گسترش داده و از آن در خصوص راه اندازی یک مرکز درمان بیماری های سرطانی در زمبیا استفاده خواهد کرد.

این هدف دروتی برای هاوسهوفر تعجب آور نیست. این اقتصاددان و محقق فقر می گوید: "بسیاری از افرادی که مهاجرت می کنند هدف بازگشت دارند." او همچنان در این خصوص می افزاید: "آموزشی که در خارج از کشور دریافت می کنند در سطح بالا است و میتواند برای کشور شان مفید تمام شود."

بیشتر بخوانید:وقتی مغزها از یک کشور فرار می کنند

به گفته بانک جهانی برگشت مهاجران، انتقال پول، عضویت در شبکه های جهانی که تجارت را ممکن می سازد، جریان سرمایه، و انتشار دانش، از جمله فوایدی است که مهاجران ماهر میتوانند برای کشورهای شان داشته باشند.

بنابر این، در حالی که مهاجرت یک متخصص می تواند به ویژه در بخش خدمات صحی یک خالیگاه ایجاد کند، در همین حال میتواند مزایای آشکاری را نیز برای کشور شان داشته باشد.

تحول فن آوری میتواند توانایی آنان را در ایفای نقش مثبت در اقتصاد کشورهای شان افزایش دهد. همچنان کار از راه دور نیز فرصت ها برای کمک به کشور های اولی شان را مساعد ساخته است. به گونه مثال دروتی با استفاده از تحول دیجیتال میتواند به متخصصین صحی در زمبیا راهنمایی کند و یا با افراد دیگر از دیاسپورای افریقایی ها (مانند من) در تماس باشد.

در حالی که معمولا فرار مغز ها دلیل ایجاد خالیگاه در سیستم کار دیده میشود، برخی معتقدند که این اصطلاح نمی تواند مهاجرت های داوطلبانه را در بر گیرد. منتقدان به این باور اند که به یک اصطلاح جدیدی نیاز است که بتواند ظرافت و پیچیدگی تحرک کارگران ماهر را نشان دهد.

فرار مغز ها از افغانستان

در پی تغییر نظام و روی کار آمدن طالبان به قدرت، هزاران کارگر ماهر و افراد آموزش دیده از افغانستان نیز، تصمیم گرفتند به کشورهای دیگر مهاجرت کنند. شماری زیادی از آنها با استفاده از روند های تخلیه به کشورهای غربی مهاجرت کرده اند.

در حالی که بسیاری از این کارگران در کشورهای دیگر مصروف آموزش و یا کار شده اند، اقتصاد و بازار کار در افغانستان با مشکلات مواجه گردیده است.

کمبود کارکنان ماهر و افراد متخصص به ویژه در سکتور صحی افغانستان به گونه آشکار محسوس است. اخیرا سازمان "سیف د چلدرن فند" گفته بود که کمبود قابله در افغانستان سالانه به مرگ بیش از ۱ میلیون انسان می انجامد."

مرتبط: فرار مغزها؛ کاهش سرمایه انسانی درافغانستان‏

در این گزارش همچنان آمده است که "با وجود نیاز به قابله ها در کشورهای در حال توسعه، مزد کار در این بخش کم است." همچنان در این گزاش از مساعد نبودن شرایط کاری امن به عنوان یکی از دلیل های کمبود قابله ها در افغانستان یاد شده است.

در سوی دیگر، محدودیت های وضع شده از سوی طالبان برای مردم به ویژه برای زنان نیز می تواند یکی از عواملی باشد که مهاجرت را برای کارگران ماهر جذاب تر بسازد.