نقش برکناری امیرعبداللهیان در سیاست‌های منطقه‌ای ایران
۱۳۹۵ تیر ۴, جمعه
وزیر خارجه، محمد جواد ظریف و شماری از دیپلمات‌های سابق برکناری حسین امیرعبداللهیان را با تغییر احتمالی سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی بی‌ارتباط اعلام کرده‌اند.
با این حال اظهارات تعدادی دیگر از دیپلمات‌ها و کارشناسان و برخی شواهد حاکی است که تغییر معاون عربی آفریقایی وزارت خارجه می‌تواند گام مهمی در پیشبرد برنامه‌های دولت یازدهم برای تنش‌زدایی در رابطه با کشورهای منطقه باشد.
شایعه برکناری امیرعبداللهیان از چند ماه پیش رسانه‌ای شده بود. ظریف نیز که یک‌شنبه (۳۰ خرداد/ ۱۹ ژوئن) حکم تغییرات در وزارت‌خارجه را صادر کرد تائید کرده که این تصمیم پیش از شروع سال جدید گرفته شده است.
استقبال از تغییر معاون عربی آفریقایی
حمیدرضا آصفی، سخنگوی پیشین وزارت خارجه روز جمعه، چهارم تیرماه به خبرگزاری ایسنا گفت: «سیاست‌های کلان کشور در ارتباط با مسائل منطقه از جمله سوریه و عراق فقط در اختیار وزارت خارجه نیست و این سیاست‌ها با تدبیر جمعی و در سطوح عالی کشور اتخاذ می‌شود، بنابراین این گونه نیست که با تغییر یک فرد سیاست‌های کلان نظام تغییر کند.»
او ارتباط دادن تغییرهای اخیر در وزارت خارجه با تغییر مواضع ایران در ارتباط با مسائل منطقه را تکذیب کرده و طرح این موضوع را "شیطنت رسانه‌های مرتجع عربی" عنوان می‌کند.
ظریف روز یک‌شنبه در دو حکم دیگر حسین جابری انصاری را به عنوان معاون جدید عربی آفریقایی و بهرام قاسمی را به جای او به عنوان سخنگوی دستگاه دیپلماسی منصوب کرد.
محمود محمدی، یکی دیگر از سخنگویان پیشین وزارت خارجه جابری انصاری را "دارای سابقه و تجربه خوب و چشم‌گیری در حوزه عربی و آفریقایی" معرفی کرده و به ایسنا گفته است: «من فکر می‌کنم این تغییرات اثرات مثبتی را بر سیاست خارجی کشور داشته باشد.»
بیشتر بخوانید: گمانه‌زنی‌ها و واکنش‌ها به برکناری امیرعبداللهیان
بنابر این گزارش علی نجفی خوشرودی، دیپلمات پیشین و نماینده کنونی مجلس شورای اسلامی نیز ضمن تاکید بر روند تصمیم‌گیری‌های کلان سیاست خارجی، خاطر نشان می‌کند که تغییر معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه "می‌تواند گام جدیدی برای تقویت بیش از پیش وزارت خارجه و پیگیری مسائل مهم باشد".
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در تائید عملکرد معاون پیشین ظریف به ایسنا گفت: «آقای امیرعبداللهیان دیپلمات خبره و آشنا به عمق استراتژیک منطقه و یکی از نیروهای قوی و مجرب بود که در دوران مسئولیتش نقش به‌سزایی و راهبردهای خوبی داشت و آن هم در شرایطی که حوزه کاری‌شان حوزه بسیار حساس و مهمی به شمار می‌آید.»
به عبارت دیگر در حالی که فلاحت‌پیشه نقش امیرعبداللهیان در پیشبرد سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی را "به‌سزا" توصیف می‌کند کارشناسان دیگر برکناری او را "گام جدیدی" ارزیابی کرده‌اند که می‌تواند اثرات مثبتی بر سیاست خارجی ایران داشته باشد.
بیشتر بخوانید: روحانی در دیدار با دانشگاهیان: لطفا از جیب مردم شعار ندهید
نقش ارگان‌های دیگر
شمس‌الدین خارقانی، سفیر پیشین ایران در آلمان با اشاره به نقش "ارگان‌های دیگر" در سیاست‌های منطقه‌ای به سایت خبری فرارو گفته است: «به نظر می‌رسد وزارت خارجه توانسته ثابت کند که اگر بخواهیم سیاست خارجی را به نحو احسن پیش ببریم باید وزارت خارجه در راس امور باشد و ارگان‌های دیگر با هماهنگی وزارت خارجه کارها را پیش ببرند؛ یعنی همان کاری که تقریبا در دوره جنگ تحمیلی صورت می‌گرفت.»
بانفوذترین این ارگان‌ها سپاه قدس، واحد برون‌مرزی سپاه پاسداران است که تاکنون نقشی محوری در اجرای سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی، به ویژه در کشورهایی چون سوریه، عراق، لبنان، بحرین و یمن بر عهده داشته است.
به باور تحلیل‌گران بیانیه بی‌سابقه و سوال‌برانگیز چند روز پیش قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، که در آن حکومت بحرین را به شورش مسلحانه و براندازی تهدید کرد مهر تائیدی بر جایگاه نظامیان در سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی است.
گفته می‌شود امیرعبداللهیان با سلیمانی رابطه‌ای قوی دارد و در دوران فعالیت خود در سمت معاونت عربی و آفریقایی وزارت خارجه بیشتر با فرماندهان سپاه هماهنگ بوده تا با دولت حسن روحانی.
بیشتر بخوانید: بیانیه بی‌سابقه سلیمانی: رژیم بحرین با حرکت مسلحانه شیعیان نابود می‌شود
افزایش اختیارات ظریف
شماری از رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران در روزهای گذشته امیرعبداللهیان را مرد شماره یک حمایت از "محور مقاومت" خوانده و برکناری او را به دیدار ظریف با همتای آمریکایی‌اش جان کری در اسلو نسبت داده‌اند. از منابع آگاه نوشت که ظریف به جان کری گفته که برای مذاکره در مورد مسائل منطقه، به ویژه بحران سوریه اختیارات وسیع‌تری نسبت به قبل به دست آورده است.
افشار سلیمانی، سفیر پیشین ایران در آذربایجان نیز درباره احتمال ارتباط برکناری امیرعبداللهیان با سیاست ایران در قبال سوریه به فرارو گفته است: «به نظر می‌رسد با توجه به آنکه نیروهای متحدین (ائتلاف آمریکایی) در سوریه قوی‌تر عمل می‌کنند و پتانسیل بیشتری از نیروهای متفقین (ایران، روسیه، سوریه، عراق و حزب‌الله) دارند، این تغییر به این دلیل صورت گرفته که حرف‌های جدیدی گفته شود یا حداقل شخص جدیدی به عنوان معاون وزیر خارجه مسائل را پیگیری کند و همچون معاون سابق خلاف صحبت‌های وزیر صحبتی نکند.»
بیشتر بخوانید: پس از سلیمانی سپاه پاسداران هم حکومت بحرین را تهدید کرد
موافقت احتمالی خامنه‌ای و واکنش سپاه
علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس اول تیرماه با اعلام ناخرسندی این کمیسیون از برکناری امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر تصریح کرد که سیاست خارجی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران را رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای تعیین می‌کند و این "روالی ثابت و لایتغیر" است.
بر این اساس تغییر معاون عربی آفریقایی وزارت خارجه می‌تواند به موافقت خامنه‌ای با تغییر سیاست‌های منطقه‌ای ایران تعبیر شود. ظریف و کری درباره سوریه نیز مذاکره کرده‌اند و خامنه‌ای که قبلا گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا در مسائل غیرهسته‌ای را ممنوع اعلام کرده اعتراضی نکرده است.
چنانچه رهبر جمهوری اسلامی سیاست‌های اعلام شده از سوی دولت برای بهبود روابط با کشورهای منطقه را پذیرفته باشد بیانیه جنجال‌برانگیز فرمانده سپاه قدس علیه بحرین را می‌توان مخالفت و واکنش نظامیان به این تصمیم دانست.