۱۵ سالگی ویکی‌پدیا؛ دانش‌نامه‌ای از همگان برای همگان
۱۳۹۴ دی ۲۵, جمعه
جیمی ویلز و لاری سانگر در ژانویه سال ۲۰۰۱ میلادی (دی ۱۳۷۹) این سایت را راه‌اندازی کردند. برای نام آن از ترکیب واژه “ویکی” و دانشنامه در زبان انگلیسی (Encyclopedia)، ویکی‌پدیا را ساختند. ویکی به وب‌گاهی گفته می‌شود که همه کاربران، حتی بدون ثبت‌نام، امکان ویرایش و اضافه و حذف کردن مطالب آن را دارند.
ویکی‌پدیا نشان داد که مسئله مهم درباره دانش تنها "مصرف" آن نیست بلکه در دسترس قرار دادن دانش هم اهمیت زیادی دارد.
در حال حاضر ویکی‌پدیای انگلیسی با بیش از ۵ میلیون مطلب جامع‌ترین زبان این دانشنامه است. بخش فارسی با حدود ۵۰۰ هزار مطلب پس از زبان‌هایی چون سوئدی، آلمانی، روسی، فرانسه و چینی در رده هجدهم قرار دارد.
تقریبا ۳ هزار کاربر در بخش فارسی شرکت فعال دارند و میانگین تولید این زبان به روزانه ۱۰۰ مطلب رسیده است.
رشد فزاینده ویکی‌پدیای فارسی
ویکی‌پدیای فارسی در ماه دسامبر سال ۲۰۰۳ میلادی (آذر ۱۳۸۲) راه‌اندازی شد و در سال اول تعداد مقالات آن از سه مطلب تجاوز نکرد.
در سال‌های پس از آن شمار مطالب فارسی با سرعت قابل‌توجهی افزایش یافت به طوری که با گذشت ۱۰ سال از شروع کار گروه فارسی‌زبانان ۹۲۷ هزار مطلب به این زبان نوشته شد.
در آخرین آمار منتشرشده از سوی بنیاد غیرانتفاعی "ویکی‌مدیا" در ماه نوامبر سال ۲۰۱۵ میلادی (آبان ۱۳۹۴) شمار مطالب فارسی در این دانشنامه آنلاین به یک میلیون و ۸۰۰ هزار رسیده است. بر اساس این داده‌ها حدود ۷۰۰ نویسنده فعال در بخش فارسی دستشان گرم نوشتن است و به طور میانگین بیش از ۱۰۰ مطلب جدید در روز تولید می‌شود.
اصل "چشم‌های بسیار"
ایده‌پردازان "ویکی‌پدیا" فرض را بر این گذاشته‌اند که تعداد افرادی که علاقه‌مند به مطالعه و در دسترس قرار دادن متون درست و بی‌طرف از منابع مشخص و قابل اطمینان درباره موضوعات مختلف هستند زیاد است. امروز هم همین افراد بیشمار هستند که در سراسر دنیا از راه‌های گوناگون و درنقش‌های مختلف از این پروژه پشتیبانی می‌کنند.
اما همچنان یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در ارتباط با اعتبار و درستی مقالات ویکی‌پدیا امکان دست بردن آسان در متون برای همه کاربران است. چراکه گذاشتن فرض بر درستکاری یکایک کاربران در فضای این دانشنامه اینترنتی از واقع‌بینی تا حدی دور است.
شروین افشار از مدیران پیشین ویکی‌پدیای فارسی در گفت‌وگو با دویچه‌وله فارسی با تایید این نگرانی به رابطه نزدیک ویکی‌پدیا با نرم‌افزارهای بازمتن اشاره کرده، می‌گوید: «هدف در این نوع فعالیت‌ها حضور پرشمار پشتیبانان و در نهایت اجرایی شدن قانون "چشم‌های بسیار" (The Rule of Many Eyes) است. هرقدر که تعداد شرکت‌کنندگان در پروژه‌هایی از این دست بیشتر شود، کیفیت کار افزایش می‌یابد.»
افشار در ادامه برای توضیح دقیق‌تر روش کار در ویکی‌پدیا افزود: «در کنار روش‌های خودکار برای حذف مطالب بدون منبع معتبر، گروهی از کاربران نیز مرتب در این فضا در حال "گشت زدن" هستند و تاریخچه صفحات را زیر نظر دارند. این کاربران کسانی هستند که جامعه ویکی‌پدیای فارسی به آن‌ها اطمینان دارد و اجازه دارند برای مثال محتوای تبلیغاتی را از صفحات حذف کنند."
کمیت بهتر است یا کیفیت؟
علی پارسا، یکی دیگر از پشتیبانان قدیمی ویکی‌پدیای فارسی، با اشاره به امکان استفاده از ربات‌های نویسنده برای تولید انبوه مقالات در مدت زمان کم از اهمیت شاخص "ژرفا" برای سنجش کیفیت نوشته‌ها در ویکی‌پدیا می‌گوید.
شاخص "ژرفای مقالات ویکی‌پدیا" هم صفحه ویژه خود را دارد. فراوانی ویرایش‌ها یکی از متغیرهای فرمول محاسبه ژرفای مطلب است. ویکی‌پدیای انگلیسی با شاخص ژرفای بیش از ۹۰۰، ژرف‌ترین ویکی‌پدیا اعلام شده است. ژرفای ویکی‌پدیای فارسی در مقابل کمی بیشتر از ۲۰۰ است.
علی پارسا در گفت‌وگو با دویچه‌وله (فارسی) در توضیح "ربات‌نوشته‌ها" گفت: «این مطالب می‌توانند هم روان و هم پرمحتوا باشند و با این روش افزایش تعداد مقالات بسیار آسان‌تر است اما این نشان‌دهنده فعالیت نوشتاری کاربران ویکی‌پدیا نیست.»
مثال آشنای ربات‌نوشته‌ها در فضای ویکی‌پدیای فارسی مقالات تولیدشده درباره تمامی سیارک‌های منظومه شمسی است. ربات "نویسنده" این مطالب توسط یکی از مدیران ویکی‌پدیای فارسی و بر پایه‌ی جدول‌هایی که ناسا در این ارتباط تهیه کرده بود، تولید شده‌اند. اما محتوای بسیاری از این مقالات از چند خط بیشتر نیست.