۵۰ سالگی حذف عنوان زن‌ستیز "دوشیزه" از زبان اداری آلمان

در دوران معاصر زبان همیشه یکی از شاخص‌های میزان پیش‌رفتگی یا توسعه نیافتگی فرهنگ یک جامعه در برخورد با زنان و دورشدن یا نشدن از سنت‌ها و هنجارهای مردسالارانه تلقی شده است. یکی از موارد در فرهنگ مردسالار کاربرد واژه دوشیزه برای زنان ازدواج‌نکرده است.

تقریبا در همه زبان‌ها هم این واژه‌ی آلوده به زهر مردسالاری وجود داشته یا دارد. در زبان فرانسوی چنین زنانی با عنوان مادموازل خطاب می‌شده‌اند، در زبان انگلیسی میس، در زبان ایتالیایی سینیورینا، در اسپانیایی سنیوریتا، در سوئدی فروکن.

اولین کشوری که در راه حذف این واژه جنسیت‌زده و تحقیرآمیز در خطاب‌کردن زنان ازدواج نکرده گام برداشت آلمان بود. روز ۱۶ فوریه امسال، ۵۰ سال از تصمیم دولت به ممنوعیت کاربرد این عنوان در مکاتبات و مراوادت آلمان اداری گذشت.

معادل واژه دوشیزه در زبان آلمانی، یعنی فرولاین (Fräulein) در ابتدای قرن بیستم برای زن ازدواج نکرده،  شاغل و دارای دستمزد نازل به کار برده می‌‌شد. فرولاین یا منشی بود یا کلفت آشپزخانه، یا در ادارت شغل نازلی داشت.

وقتی که یک فرولاین ازدواج می‌کرد عنوان فراو (Frau) یا خانم برای او به کار برده می‌شد و دوره اشتغالش هم پایان می‌‌یافت، چرا که سنت این بود که تنها نان‌آور خانه مرد است یا مرد اصولا به او اجازه کار نمی‌داد.

ولی پس از جنگ جهانی دوم که مردان بسیاری در جبهه‌‌ها کشته شده بودند، شمار زیادی از زنان بودند که نه ازدواج کرده بودند و نه مادر بودند. و از همین دوران شکایت‌های زنان برای حذف عنوان دوشیزه یا فرولاین در عرصه عمومی بالا گرفت؛ شکایت‌هایی که اکثر آنها به دائره امور زنان در وزارت کشور می‌رسید و حرفشان هم این بود که نمی‌خواهند دوشیزه خطاب شوند.

در این نامه‌ها که حالا در آرشیو دولتی آلمان در شهر کوبلنتس جمع‌آوری شده‌اند از قول یک زن می‌‌خوانیم: «من نمی‌خواهم یک دوشیزه پیر باشم، بلکه می‌‌خواهم همچون زنی به من نگریسته شود که در میانه زندگی ایستاده است و دستیار خرید بالاپوش زنان در یک کنسرن بزرگ است.» یا یکی دیگر نوشته بود: «دوشیزه در امور تجاری و حمل و نقل معمولا مورد تمسخر و تحقیر است و باید بایستد که اول کار مردان و زنان متاهل راه بیفتد».

معافیت مردان از یک تبعیض

فرولاین (Fräulein) واژه‌ای است متشکل از فراو (Frau) به معنای زن و پسوند لاین (lein) به معنای کوچک. و این اولین عامل آزاردهنده و زن‌ستیزانه در نامیدن زنان ازدواج‌نکرده بود. انتقاد اساسی دوم این بود که واژه مشابه‌ای برای مردان وجود نداشت و مردان اعم از ازدواج‌کرده و نکرده با عنوان هر (Herr) یا آقا خطاب می‌شدند. زن اما با نوع کلمه‌ای که برایش به کار برده می‌شد و تعیین‌گر ازدواج یا عدم ازدواج او با یک مرد بود عملا بخشی از حقوق و حریم فردی خود را از دست می‌داد و نوع نسبت‌اش با مرد تعیین‌کننده عنوانی بود که در جامعه بر او نهاده می‌شد.

به سخن دیگر، عنوان فرولاین (دوشیزه)، مسئله‌ای که به حقوق و حیطه شخصی او برمی‌گشت (ازدواج کرده یا نکرده) عملا در جامعه جار زده می‌شد، در حالی که مردان مشمول چنین تضییع حقوق و چنین گیر و گرفت‌هایی نبودند.

در نتیجه فشارها و اعتراض‌ها  و به خصوص بالاگرفتن جنبش دانشجویی گسترده در اروپا که حذف و نفی کلیشه‌های جنسیتی یکی از مطالبات آن بود، نهایتا دولت در ۱۶ فوریه ۱۹۷۱ بخشنامه‌ای را تصویب کرد که به موجب آن می‌بایست در ادارات برای زنان به سن بلوغ رسیده و ازدواج نکرده هم عنوان فراو (Frau) به کار برده شود و لفظ تحقیرآمیز فرولاین (Fräulein) کنار گذاشته شود.

اما این بخشنامه نیز پس از چندی آماج انتقاد قرار گرفت، چرا که مامور دولت از کجا می‌توانست تشخیص بدهد که زن ازدواج‌نکرده بالغ است یا نیست. تاکید مخالفان این بود که کلا این واژه باری ضدزن و حاوی تبعیض دارد.

این گونه بود که نهایتا در اواسط دهه هفتاد کلا دولت استفاده از واژه فرولاین را در همه مکاتبات و مراودات اداری ممنوع کرد و حالا به همه زنان آلمان عنوان فراو (Frau) یا خانم اطلاق می‌شود.

فرانسه برای افتادن در این راه به بیش از ۴۰ سال دیگر زمان نیاز داشت. نهایتاً در فوریه ۲۰۱۲ این کشورهم  تصمیم گرفت عنوان دوشیزه (Mademoiselle) را از زبان و مراودات و مکاتبات اداری حذف کند. این تصمیم حاصل سال‌ها تلاش فعالان حقوق زنان بود که تاکید داشتند زنان نباید برای معرفی خودشان مجبور به توضیح دربارهٔ وضعیت تاهل‌شان باشند، امری که در مورد مردان صدق نمی‌کرد و از این قید و بند جنسیت‌ستیز معاف بودند.